Xuất khẩu hành, tỏi tăng 360% nhưng chưa thoát cảnh “được mùa rớt giá”

Hành, tỏi là nông sản có sản lượng lớn của nhiều địa phương. Để không còn tình trạng “được mùa rớt giá”, các địa phương cần thay đổi tư duy theo hướng “bán hành không chỉ là bán thực phẩm mà là bán nguồn nguyên liệu phục vụ cho nhiều ngành hàng”.

Đầu ra bấp bênh, giá cả trồi sụt

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, số liệu thống kê cho thấy, năm 2022 kim ngạch xuất khẩu hành, hẹ, tỏi của Việt Nam đạt khoảng 31,2 triệu USD, tăng gần 360% so với năm 2021. Trong đó, phần lớn xuất đi các thị trường châu Á, chiếm hơn 90%, sau đó là châu Mỹ, châu Âu và châu Úc.

Chế biến hành tím xuất khẩu. Ảnh: ST

Tính riêng các quốc gia, Trung Quốc là thị trường nhập khẩu hành, hẹ, tỏi lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch năm 2022 là hơn 17,26 triệu USD (chưa kể của Đài Loan thêm 6,6 triệu USD). So với kim ngạch chỉ 86.185 USD năm 2021, xuất khẩu nhóm mặt hàng này sang Trung Quốc năm 2022 tăng đột biến 19,935%. Ngoài ra, xuất khẩu hành, tỏi sang Lào tăng 459%, sang Đức tăng 182,6%, sang Đức tăng 133%, sang Anh, Đài Loan (Trung Quốc), Malaysia tăng lần lượt là 93,4%, 67,6% và 53,8%... so với năm 2021.

Đánh giá về tiềm năng của hành, tỏi Việt Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trần Thanh Nam cho biết, hành là sản phẩm lợi thế của rất nhiều tỉnh thành như Hải Dương, Sóc Trăng, Ninh Thuận, Quảng Ngãi... với tổng sản lượng hàng năm trên 200.000 tấn. Thời điểm tháng 2, 3 các vựa hành bước vào giai đoạn thu hoạch, do đó, nhu cầu tiêu thụ mặt hàng này tăng cao hơn bao giờ hết.

Tuy nhiên, theo thống kê, các tháng đầu năm 2023, sức mua của thị trường đang có xu hướng giảm, trong khi năng lực sản xuất của ngành nông nghiệp này vẫn được duy trì. Điều này dẫn tới công tác tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp nói chung, hành tím nói riêng dự báo sẽ gặp nhiều khó khăn. Riêng 2 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu hành chỉ đạt 240 tấn, con số rất khiêm tốn so với sản lượng hành 200.000 tấn/năm.

Tóm tắt tình hình sản xuất hành tại Việt Nam, đại diện Cục Trồng trọt cho biết tổng diện tích sản xuất hành đạt khoảng 14 - 15 nghìn ha, tập trung tại các tỉnh (Sóc Trăng, Hải Dương, Ninh Thuận, Quảng Ngãi...). Trong đó, diện tích trồng hành tím tại Hải Dương đạt 5.700 ha, sản lượng 110 nghìn tấn, tại Sóc Trăng là 6.500 ha với sản lượng khoảng 90 nghìn tấn. Qua số liệu, có thể thấy tổng diện tích trồng hành tím ở phía Nam là khoảng 7.000 ha tập trung thu hoạch chủ yếu từ tháng 12 đến tháng 3 năm sau, gây áp lực cho bảo quản sau thu hoạch.

Tuy có sản lượng cao nhưng sản xuất hành hiện nay vẫn manh mún, khó truy xuất nguồn gốc, thiếu tính liên kết; giá bán biến động, diện tích sản xuất có chứng nhận hạn chế, khó kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm; thiếu quy trình bảo quản, dẫn đến một số thời điểm thu hoạch rộ, bán hàng tươi số lượng lớn, dẫn đến giá xuống thấp; thiếu kênh liên kết tiêu thụ, và vấn đề sâu bệnh.

Là tỉnh có sản lượng củ hành tím lớn nhất nước, ông Vương Quốc Nam, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sóc Trăng cho biết củ hành tím là cây trồng đặc sản của tỉnh, được trồng tại huyện Trần Đề và thị xã Vĩnh Châu. Tuy nhiên, theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Sóc Trăng, thời gian qua củ hành tím Vĩnh Châu gặp những khó khăn ở khâu sản xuất, tiêu thụ do thời vụ bố trí chưa hợp lý, một số thời điểm xuống giống tập trung dẫn đến “bí” đầu ra.

Do vậy, có năm giá củ hành lên cao 40.000 - 50.000 đồng/kg, nhưng cũng có khi rớt giá chỉ còn 7.000 - 8.000 đồng/kg. Đặc biệt có năm không có thương lái thu mua như niên vụ 2014 - 2015 và niên vụ 2020 - 2021.

Ông Trần Trọng Khiêm, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Sóc Trăng thông tin thêm, hiện vẫn còn tình trạng nông dân sản xuất riêng lẻ chưa hình thành hợp tác trong sản xuất dẫn đến mối liên kết giữa hợp tác xã và doanh nghiệp, nông dân và doanh nghiệp chưa thật sự bền vững.

Đặc biệt, nông dân còn mang nặng tâm lý chờ giá, dù giá thỏa thuận với doanh nghiệp đã hợp lý nhưng vẫn không bán, khi giá giảm mạnh thì dẫn đến tình trạng tồn đọng. Bên cạnh đó, hàng rào kỹ thuật được dựng lên từ các đối tác; quảng bá và sử dụng nhãn hiệu hàng hóa chưa phát huy được hiệu quả; lượng hành nhiều vào mùa vụ chính nên bị thương lái ép giá. Ngoài ra, thời gian lưu trữ hành không được kéo dài vì thiếu kho trữ và công nghệ sau thu hoạch; chưa khai thác hiệu quả thị trường trong nước...

Sản xuất tập trung, theo tín hiệu thị trường

Đứng ở góc độ là doanh nghiệp chuyên thu mua hành tím tại Sóc Trăng, nói về những khó khăn trong hoạt động xuất khẩu hành tím hiện nay, đại diện Công ty TNHH Hành tím Huy Khánh chia sẻ, thời vụ hành tím Vĩnh Châu (Sóc Trăng) có lệch so với Indonesia nhưng lại gần như trùng với lịch thời vụ bên phía Thái Lan nên gặp nhiều khó khăn khi xuất khẩu do phải chịu cạnh tranh lớn từ Thái Lan.

Mặt khác, các tiêu chuẩn để xuất khẩu hành ra các nước rất cao, nhưng với quá trình sản xuất hiện nay bà con nông dân địa phương vẫn sản xuất theo quy trình truyền thống nên khả năng cạnh tranh với các đối thủ trong khu vực còn rất hạn chế.

Đồng thời, khi xuất khẩu hành sang các thị trường khó tính như Mỹ hay Nhật Bản, các thị trường này đều đòi hỏi các giấy chứng nhận về các tiêu chuẩn trong sản xuất như: Global Gap hay GMP…

Tuy nhiên, những chứng nhận trên đối với các vùng trồng hành tại Sóc Trăng đa phần vẫn chưa có.

Theo ông Lê Vương Quốc, Phó Giám đốc Công ty CP Gimex Việt Nam, hành tím Việt Nam có đặc trưng riêng và đa số được xuất đi các nước là để phục vụ cộng đồng người Việt ở nước sở tại. Còn để xâm nhập vào các thị trường tiêu thụ gia vị nhiều thì khó cạnh tranh do giá cao.

“Củ hành của Trung Quốc, Ấn Độ thường rẻ hơn Việt Nam khoảng 50%. Hơn nữa, về mẫu mã, loại hành 1 củ được thế giới ưa chuộng nhiều do dễ bóc vỏ và chế biến, trong khi Việt Nam lại trồng loại hành 1 củ nhưng có nhiều tép, khó làm sạch vỏ và khi tách ra thì lại quá nhỏ”, ông Quốc phân tích.

Cũng theo đại diện doanh nghiệp này, hành tím Sóc Trăng, Quảng Ngãi, Ninh Thuận sản lượng nhiều, đủ sức đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước nhưng chúng ta nhập từ các nước về rất nhiều, gây áp lực cho tiêu thụ nội địa. Về giá, giá hành của họ luôn rẻ hơn của Việt Nam, cụ thể hành Ấn Độ củ tròn từ 3 cm trở lên giá chỉ 250 USD/tấn, trong khi của Việt Nam là 25.000 – 30.000 ngàn đồng/kg, mà còn nguyên bó, chưa cắt rời. Do vậy, ngành nông nghiệp cần hỗ trợ nông dân thay đổi quy trình sản xuất, áp dụng khoa học kỹ thuật nhằm tăng năng suất và giảm giá thành để tăng tính cạnh tranh về giá trên thị trường cả trong nước và xuất khẩu.

Để đẩy mạnh xuất khẩu cũng như có đầu ra ổn định cho hành tím, đại diện doanh nghiệp này cho rằng, cần phải có sự liên kết trong sản xuất giữa các hộ nông dân trực tiếp sản xuất hành tím với doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cần phải xây dựng thí điểm các vùng trồng theo hướng hữu cơ để được cấp các chứng nhận về tiêu chuẩn sản xuất tiên tiến nhằm thuận tiện cho việc liên kết vùng tiêu thụ, nâng cao giá trị của sản phẩm hành tím địa phương.

Liên quan các giải pháp thúc đẩy tiêu thụ rau củ nói chung và hành, hẹ, tỏi nói riêng, Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường cho rằng cần có những vùng sản xuất tập trung, định hướng sản xuất theo tín hiệu thị trường với những quy trình an toàn, chất lượng. Theo đó, để phát triển thị trường, nhà sản xuất, xuất khẩu cần nghiên cứu thị hiếu, quy định của thị trường nhập khẩu để định hướng sản xuất, chế biến sản phẩm xuất khẩu. Đồng thời, tổ chức các hoạt động xúc tiến, quảng bá để vừa giữ được thị trường truyền thống, vừa mở rộng thị trường mới.

Ngoài ra, các nhà sản xuất cũng cần lưu ý đến chế biến để tăng giá trị, đa dạng hóa sản phẩm, đẩy mạnh liên kết để xây dựng các chuỗi giá trị cho ngành hàng. Do đó, Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường đề nghị các doanh nghiệp, hiệp hội chủ động nghiên cứu thị trường, tìm kiếm và tiếp cận kênh phân phối trong và ngoài nước; Nâng cao năng lực cạnh tranh, sản phẩm đáp ứng yêu cầu, chú trọng xây dựng thương hiệu sản phẩm và tận dụng ưu đãi từ các FTA.