Tháo gỡ rào cản để kinh tế số đô thị tăng tốc

Rào cản trong phát triển kinh tế số đô thị

Trong bối cảnh chuyển đổi số đang trở thành động lực tăng trưởng mới, kinh tế số của Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng đã bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ với tốc độ ấn tượng.

Tuy nhiên, đằng sau những cơ hội rộng mở là hàng loạt thách thức, đặc biệt ở nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm tới 97% số doanh nghiệp Thủ đô. Những rào cản này không chỉ đến từ hạn chế nội tại của doanh nghiệp mà còn xuất phát từ khung thể chế, hạ tầng pháp lý và cách thức vận hành của chính quyền đô thị trong kỷ nguyên số.

Phát biểu tại Diễn đàn “Phát triển kinh tế số: Cơ hội và thách thức trong Kỷ nguyên mới” diễn ra ngày 21/11, TS. Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng cho biết: quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế dựa trên công nghệ số tại Việt Nam đã được đặt nền tảng từ sớm, song thực tế cho thấy mức độ bao trùm của tài chính số, dịch vụ số vẫn còn hạn chế.

“Trong nghiên cứu của Viện Chiến lược phát triển kinh tế số trên cơ sở dữ liệu khảo sát từ Ngân hàng thế giới và Ngân hàng nhà nước (trong 10 năm) cho biết, tỷ lệ người trưởng thành sở hữu tài khoản thanh toán đạt trên 87%, nhưng nhóm thu nhập thấp lại chỉ tăng 1,2% mỗi năm”, ông Kiên nói.

Những rào cản như thiếu giấy tờ tuỳ thân, khoảng cách địa lý hay thu nhập thấp khiến một bộ phận lớn người dân không tiếp cận được với các sản phẩm và dịch vụ tài chính. Các hộ kinh doanh sử dụng tài khoản và thanh toán không dùng tiền mặt vẫn còn nhiều hạn chế. 

Cũng tại diễn đàn, ở góc độ doanh nghiệp, TS. Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa thành phố Hà Nội (HANOISME) chỉ ra bức tranh khó khăn đặc thù của doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội: phần lớn thiếu năng lực công nghệ, thiếu nhân lực số, thiếu dữ liệu chuẩn hóa và chưa có khả năng đầu tư vào nền tảng quản trị hiện đại.

Ông Quốc Anh cho biết, theo khảo sát của HANOISME năm 2024, có tới 54% doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội chưa có bộ phận IT chuyên trách, 62% cho biết “không đủ ngân sách” để triển khai chuyển đổi số bài bản. Sự thiếu liên thông giữa chính quyền và doanh nghiệp khiến nhiều quy trình số vẫn manh mún, rời rạc, chưa tạo thành hệ sinh thái số hoàn chỉnh.

Mặt khác, rào cản trong thực thi pháp luật như thủ tục hành chính phức tạp, chi phí tuân thủ cao, hay việc thiếu một khung pháp lý rõ ràng cho giao dịch số và tài sản số khiến doanh nghiệp thêm khó khăn. “Theo các khảo sát năm 2024, doanh nghiệp mất từ 18-25 ngày để hoàn tất thủ tục đầu tư, và mất đến 30% thời gian để xử lý yêu cầu giấy tờ”, ông Quốc Anh nói.

Động lực tăng trưởng đến từ mô hình chính quyền đô thị số 

Để vượt qua những rào cản thể chế, các chuyên gia cho rằng Hà Nội cần một mô hình chính quyền đô thị số hiện đại, linh hoạt và kiến tạo.

Theo TS. Nguyễn Đức Kiên, chính quyền đô thị là “khâu đột phá” trong chuyển đổi số quốc gia, bởi đô thị là nơi tập trung dân cư lớn, doanh nghiệp đông và các hoạt động kinh tế diễn ra đa dạng nhất. Do đó, mọi đổi mới  từ thanh toán số, dữ liệu công, hậu kiểm điện tử đến giám sát an toàn thực phẩm đều cần được triển khai từ cấp chính quyền đô thị.

TS. Kiên đặc biệt nhấn mạnh vai trò của chính quyền trong hỗ trợ nhóm kinh tế hộ gia đình và doanh nghiệp siêu nhỏ. Ông cho rằng Hà Nội cần ban hành cơ chế buộc tất cả hộ kinh doanh được hỗ trợ trang bị POS (máy chấp nhận thanh toán thẻ) thanh toán và được chấp nhận chứng từ POS như chứng từ pháp lý.

“Như vậy, chính quyền mới thực hiện được hậu kiểm về việc đăng ký kinh doanh và hậu kiểm việc thực hiện pháp luật… Người tiêu dùng có chứng từ hợp pháp trong việc bảo vệ quyền lợi của mình khi gặp sự cố không mong muốn”, ông Kiên nói.

Trong khi đó, từ góc nhìn của doanh nghiệp, TS. Mạc Quốc Anh đề xuất Hà Nội phải đi đầu trong thử nghiệm mô hình sandbox cho AI, Fintech, blockchain, y tế số và thương mại điện tử. Ông nhấn mạnh rằng: “Doanh nghiệp nhỏ và vừa doanh nghiệp được thử nghiệm sản phẩm trong biên độ linh hoạt, giảm rủi ro pháp lý, nhưng vẫn bảo đảm giám sát bởi cơ quan quản lý”.

Một giải pháp quan trọng nữa là xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo liên kết chặt chẽ giữ cơ quan quản lý Nhà nước, doanh nghiệp, các viện trường và quỹ đầu tư. Khi doanh nghiệp có môi trường thử nghiệm đủ rộng, việc ứng dụng ERP (quản lý thông tin), CRM (quản lý khách hàng), AI marketing hay phân tích dữ liệu sẽ diễn ra nhanh hơn và tạo hiệu ứng lan tỏa cao.

Về thể chế kinh tế, TS. Mạc Quốc Anh kiến nghị rằng Hà Nội cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý về tài sản số, giao dịch dữ liệu, an ninh mạng và quyền dữ liệu cá nhân. Khi doanh nghiệp yên tâm về quyền tài sản số, họ sẽ mạnh dạn đầu tư công nghệ lớn, thu hút chuyên gia và mở rộng quy mô. Bên cạnh đó, Thành phố cần Quỹ hỗ trợ chuyển đổi số, cho vay lãi suất thấp để doanh nghiệp mạnh dạn triển khai ERP, AI và hạ tầng công nghệ.

Diễn đàn “Phát triển kinh tế số: Cơ hội và thách thức trong Kỷ nguyên mới” đã đưa ra những kết luận quan trọng như: Kinh tế số là động lực bứt phá, giúp nâng cao năng suất, đổi mới sáng tạo và tăng cường sức cạnh tranh; Chính quyền đô thị, cơ quan quản lý, doanh nghiệp và hiệp hội cần phối hợp đồng bộ, hoàn thiện thể chế, phát triển hạ tầng số và nhân lực chất lượng cao; Doanh nghiệp tư nhân và startup đóng vai trò tiên phong trong chuyển đổi số, khai thác cơ hội kinh tế số…