Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi): Cần đánh giá tác động toàn diện

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội khóa XV cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 vào tháng 10/2024 và thông qua tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025). Dự thảo Luật đang được các doanh nghiệp, các chuyên gia cùng các nhà nghiên cứu hết sức quan tâm bởi tính chất và mức độ tác động rất lớn tới nền kinh tế - xã hội, với những ảnh hưởng được đánh giá là trực tiếp tới ngành bia – rượu – nước giải khát, ước tính đóng góp khoảng 60.000 tỷ đồng, tương đương khoảng 3,4% thu ngân sách nhà nước trong năm 2023, cũng như tác động lan tỏa gián tiếp đến hàng loạt các ngành liên quan và người lao động, người tiêu dùng toàn xã hội.

Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Văn Phụng, nguyên Cục trưởng Cục Thuế doanh nghiệp lớn, Tổng cục Thuế để hiểu rõ hơn các vấn đề liên quan đến dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi).

Hiện nay Bộ Tài Chính đang lấy ý kiến về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) trong đó có vấn đề điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các loại đồ uống như bia rượu và nước giải khát, ông có ý kiến như thế nào về việc này?

Trước hết tôi đang nghiên cứu kĩ về Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt. Về vấn đề này theo Tờ trình số 178 ngày 24/7/2024 có nhiều điểm mới so với Dự thảo trước đây. Việc tăng thuế đối với đồ uống có cồn có 2 phương án.

Ông Nguyễn Văn Phụng, nguyên Cục trưởng Cục Thuế doanh nghiệp lớn, Tổng cục Thuế. Ảnh: Chí Cường

Đứng trên quan điểm toàn diện, quan điểm của người dân cũng như nhà nghiên cứu thì tôi thấy dự thảo này có một số sự tiến bộ so với trước đây.

Đầu tiên phải khẳng định là dự thảo đã tiếp thu ý kiến của công luận, chưa áp dụng ngay phương pháp hỗn hợp, phương pháp tuyệt đối. Ở Việt Nam, nếu áp dụng ngay phương pháp tuyệt đối hoặc phương pháp hỗn hợp thì sẽ gây nên cú sốc và thiệt hại cho doanh nghiệp và cho chính người tiêu dùng. Vì đại bộ phận chúng ta thu nhập trung bình, không đủ tài chính để tiêu thụ phân khúc giá triệu đồng một chai rượu, trăm ngàn một chai bia. Chúng ta chỉ có thể tiêu thụ sản phẩm ở mức vừa phải khiêm tốn ví dụ như 15.000- 20.000 đồng/lon bia là hợp lý, chai rượu có giá khoảng một trăm nghìn đảm bảo tiêu chuẩn Việt Nam là được. Vậy nên việc áp thuế theo tỉ lệ phần trăm là hợp lý, tôi đánh giá rất cao tiếp thu của ban soạn thảo.

Thứ hai là nghiên cứu mức độ tăng thuế 2 phương án. Sử dụng số liệu mà nghiên cứu thì tôi thấy chúng ta luôn luôn đặt vấn đề tăng thuế để tăng giá bán sản phẩm thông qua đó thay đổi hành vi người tiêu dùng, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng cũng như trật tự an toàn xã hội. Mục tiêu như vậy nhưng tôi dùng con số kế toán để thống kê thì: Năm 2003- 2005, sức tiêu dùng trên đầu người là 3,8lít/ người/năm, năm 2015-2016 là 8,3lít.

Trong khi đó thuế bia trước đây là 45% ở giai đoạn 2010-2012, 50% từ năm 2013, 55% từ 2016, 60% từ 2017, 65% từ 2018 đến nay và tiếp tục tăng thêm. Thuế tăng liên tục trong suốt 10 năm nay, nhưng xét theo số liệu tiêu dùng bình quân đầu người tăng hơn 2 lần và đặc biệt là tác động nghịch của rượu bia, tỷ lệ người lạm dụng rượu bia có hành vi bạo hành năm 2010 chỉ chiếm 1,4% dân số uống rượu bia nhưng đáng báo động là năm 2016 tỷ lệ này đã tăng lên đến 14,4%, gấp 10 lần. Thuế tăng 5% mỗi năm nhưng hành vi bạo lực tăng đến 10 lần chỉ qua 6 năm.

Và tôi thấy chỉ khi Nghị định số 100 năm 2019 được Chính phủ ban hành và tổ chức thực hiện quyết liệt thì hành vi của người tiêu dùng mới có thay đổi, tỷ lệ người lái xe sau khi uống rượu bia có giảm đi, hành vi bạo lực do bị kích động bởi rượu bia mới giảm đi, và những cơ sở dịch vụ ăn uống cũng thay đổi cách phục vụ, mở ra dịch vụ đưa đón người uống… Và tôi thấy rõ ràng là tác động của biện pháp hành chính mạnh hơn so với tác động về thuế. Có lẽ vì vậy nên ban soạn thảo đưa ra 2 phương án.

Một là tăng ổn định mỗi năm 10% và đến 2030 đạt mức 100%, có lẽ dựa trên quan điểm cần tăng thuế mạnh để thay đổi hành vi ngay thì tôi đánh giá rằng đây là ý kiến tốt, tuy nhiên tôi cũng rất băn khoăn khi nghe ý kiến của nhiều chuyên gia cho rằng đánh giá tác động chưa được toàn diện. Các con số đánh giá tác động chỉ mang tính tương đối, ngược với đánh giá tác động của nghiên cứu thực hiện bởi Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương.

Theo tôi, mục đích chính của việc tăng thuế không phải chỉ nhằm một mục tiêu là đảm bảo sức khoẻ người tiêu dùng mà là thực hiện Nghị quyết quốc hội về cơ cấu lại ngân sách nhà nước, chuyển đổi mô hình tăng trưởng, phát triển xanh, sạch, bảo đảm sức khoẻ người dân ổn định lâu dài. Đồng thời, việc tăng thuế sẽ làm tăng giá bán theo khuyến nghị của WTO và qua đó có thể làm thay đổi giảm mức tiêu thụ, bảo vệ được sức khỏe người tiêu dùng nếu như họ không chuyển sang tiêu dùng các loại đồ uống ở thị trường phi chính thức mà không kiểm soát được chất lượng.

Với việc điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các loại đồ uống phải bảo đảm hài hòa các mục tiêu để có được hiệu quả cao nhất đó là đảm bảo tăng thu ngân sách hợp lý, thúc đẩy doanh nghiệp duy trì, phát triển sản xuất kinh doanh, giảm mức tiêu dùng ở mỗi một người dân, hướng người dân chuyển sang tiêu dùng các loại đồ uống có lợi cho sức khỏe.

Việc tăng thuế đột ngột sẽ khiến nhiều doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn, theo ông thì có thể lùi lại việc tăng thuế?

Tại thời điểm này thì tôi chưa thể trả lời có lùi lại được hay không. Theo tôi, cần nghiên cứu các phương án kỹ lưỡng, dựa trên cơ sở dữ liệu, bằng chứng khoa học. Chúng ta mới chỉ xin ý kiến Đại biểu Quốc hội từ tháng 10, tháng 5 sang năm đề xuất của chúng ta mới được Quốc hội thông qua. Cho nên chúng ta vẫn còn thời gian để nghiên cứu kỹ lưỡng.

Việc sửa thuế này có rất nhiều mục đích đặt ra, theo ông đâu là mục đích chính cho ngân sách, cho người tiêu dùng hay cho các doanh nghiệp?

Thuế nói chung cũng như thuế tiêu thụ đặc biệt nói riêng, nhiệm vụ chính của nó là sáng tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, bên cạnh đó còn có chức năng điều tiết, định hướng sản xuất, tiêu dùng. Đồng thời việc áp thuế, thu thuế sẽ tác động làm thay đổi quan hệ cung cầu, đến hành vi về sản xuất, về tiêu dùng, về thu nhập nhưng cần phải được tiến hành đồng bộ với các biện pháp khác như quản lý thị trường, kiểm soát chất lượng hàng hóa.

Tuy nhiên thuế không phải là chiếc chìa khóa vạn năng để mở mọi cánh cửa, nó không thể giải quyết mọi vấn đề mà cuộc sống đặt ra, nhiệm vụ chính của thuế vẫn là công cụ sáng tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Việc điều chỉnh các loại thuế cũng nằm trong chiến lược bài bản của nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh bây giờ, chúng ta được quán triệt phải tích cực chống tham nhũng, chống lợi ích nhóm cho nên chính sách thuế càng phải công khai, minh bạch, càng phải nghiên cứu kỹ càng để chọn được chính sách tốt, đạt hiệu quả cao nhất.

Vậy nên trong tất cả các phương án điều chỉnh thuế, cơ quan chủ trì soạn thảo cần có các phương án được tính toán một cách cẩn thận, tác động nhiều chiều để đảm bảo số thu cao nhất dựa trên cơ sản xuất kinh doanh, đảm bảo lợi ích của người tiêu dùng.

Trân trọng cảm ơn ông!