'Khung xương sống' của thương mại điện tử xuyên biên giới

Thị trường tăng trưởng nhanh, pháp luật buộc phải đi trước một bước

Thương mại điện tử đang nổi lên như một trụ cột của kinh tế số Việt Nam, không chỉ ở quy mô thị trường nội địa mà còn ở không gian xuyên biên giới - nơi hàng hóa, dữ liệu và giao dịch vượt qua biên giới quốc gia với tốc độ ngày càng nhanh. Trong bối cảnh đó, việc Quốc hội chính thức thông qua Luật Thương mại điện tử vào chiều ngày 10/12/2025 được đánh giá là bước ngoặt quan trọng, tạo ra khuôn khổ pháp lý toàn diện và hiện đại hơn cho lĩnh vực này.

Tại Diễn đàn Thương mại điện tử xuyên biên giới 2025, bà Nguyễn Thúy Anh, Phó trưởng Phòng Chuyển đổi số, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) đã phân tích những tác động trực tiếp của Luật Thương mại điện tử đối với hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới - một mảng đang tăng trưởng nhanh nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức quản lý.

Theo bà Nguyễn Thúy Anh, các số liệu về thương mại điện tử Việt Nam trong năm 2025 cho thấy quy mô thị trường đã đạt khoảng 31 tỷ USD, tăng trưởng trên 25%, chiếm gần 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Đáng chú ý, Việt Nam hiện nằm trong Top 3 thị trường thương mại điện tử phát triển nhanh nhất châu Á, chỉ sau Indonesia và Philippines.

“Những con số này cho thấy thương mại điện tử không còn là lĩnh vực bổ trợ, mà đã trở thành một động lực tăng trưởng thực sự của nền kinh tế”, bà Thúy Anh nhấn mạnh.

Riêng đối với thương mại điện tử xuyên biên giới, "bức tranh" tăng trưởng cũng rất rõ nét. Theo tính toán của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số phối hợp với Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, năm 2025, xuất khẩu trực tuyến dự kiến tăng khoảng 18%, trong khi tổng kim ngạch xuất nhập khẩu trực tuyến tăng gần 10%, từ mức khoảng 4,1 tỷ USD lên 4,45 tỷ USD.

Tốc độ mở rộng nhanh chóng này, theo đại diện Bộ Công Thương, vừa mở ra dư địa lớn cho doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường toàn cầu, vừa đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện khung khổ pháp lý để quản lý hiệu quả, bảo vệ người tiêu dùng và tạo môi trường cạnh tranh công bằng.

“Thực tiễn phát triển cho thấy, nếu không có công cụ pháp lý đủ mạnh và đủ rõ, thương mại điện tử xuyên biên giới rất dễ phát sinh rủi ro, từ gian lận thương mại, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ đến tranh chấp khó xử lý do thiếu địa chỉ pháp lý”, bà Nguyễn Thúy Anh phân tích.

Trong bối cảnh đó, Luật Thương mại điện tử, cùng với Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2026 - 2030 được Bộ Công Thương xác định là hai trụ cột chính sách quan trọng, vừa quản lý, vừa thúc đẩy thị trường phát triển theo hướng bền vững, minh bạch và có trách nhiệm hơn.

Một điểm đột phá được bà Thúy Anh đặc biệt nhấn mạnh là lần đầu tiên, Luật Thương mại điện tử dành một chương riêng để quy định về thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài. Đây được xem là bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý, khi pháp luật không còn tiếp cận thương mại điện tử xuyên biên giới như một phần “phụ lục”, mà đặt nó vào vị trí trung tâm của hệ thống điều chỉnh.

Theo quy định mới, việc xác định một nền tảng thương mại điện tử nước ngoài có hoạt động tại Việt Nam không chỉ dựa vào vị trí đặt máy chủ, mà dựa trên mức độ tham gia thực chất vào thị trường Việt Nam. Các dấu hiệu nhận diện bao gồm việc nền tảng có hiển thị tiếng Việt, sử dụng tên miền “.vn”, hoặc đạt đến một ngưỡng giao dịch nhất định với người tiêu dùng Việt Nam.

“Cách tiếp cận này phản ánh đúng bản chất của thương mại điện tử trong kỷ nguyên số, nơi hoạt động kinh doanh không còn phụ thuộc vào biên giới vật lý”, bà Nguyễn Thúy Anh khẳng định.

Chuẩn hóa trách nhiệm, tạo dư địa phát triển bền vững

Trên cơ sở xác định rõ đối tượng điều chỉnh, Luật Thương mại điện tử đặt ra yêu cầu về hiện diện hợp pháp đối với các nền tảng thương mại điện tử nước ngoài hoạt động tại Việt Nam. Theo đó, tùy theo mô hình kinh doanh, nền tảng có thể phải thành lập pháp nhân tại Việt Nam, hoặc có đại diện pháp nhân theo ủy quyền. Trường hợp không thành lập pháp nhân theo các cam kết quốc tế, nền tảng bắt buộc phải ký quỹ tại ngân hàng ở Việt Nam, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính và trách nhiệm bồi thường.

Theo bà Nguyễn Thúy Anh, quy định này nhằm giải quyết một “điểm nghẽn” lâu nay trong quản lý thương mại điện tử xuyên biên giới, đó là thiếu địa chỉ pháp lý rõ ràng để xử lý tranh chấp, khiếu nại và vi phạm.

“Khi nền tảng có hiện diện hợp pháp tại Việt Nam, cơ quan quản lý nhà nước, người tiêu dùng và doanh nghiệp đều có cơ sở rõ ràng hơn để thực thi quyền và nghĩa vụ của mình”, bà cho biết.

Một nội dung quan trọng khác của Luật là tăng cường trách nhiệm của nền tảng đối với người bán nước ngoài. Theo quy định mới, đại diện của nền tảng thương mại điện tử nước ngoài phải thay mặt người bán nước ngoài tiếp nhận, xử lý khiếu nại và giải quyết tranh chấp với người mua tại Việt Nam. Đồng thời, người bán nước ngoài phải chịu trách nhiệm tương đương như người bán trong nước.

Đây được đánh giá là bước tiến lớn trong bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh ngày càng nhiều giao dịch được thực hiện với người bán và nền tảng nước ngoài.

“Luật đã làm rõ và nâng cao trách nhiệm của cả nền tảng lẫn người bán nước ngoài, qua đó thu hẹp khoảng trống pháp lý vốn tồn tại trong nhiều năm”, bà Nguyễn Thúy Anh nhận định.

Bên cạnh đó, Luật Thương mại điện tử cũng quy định chặt chẽ hơn về xác thực người bán và kiểm soát hàng hóa xuyên biên giới. Người bán nước ngoài, tương tự như người bán trong nước, phải thực hiện xác thực danh tính điện tử thông qua các giấy tờ hợp pháp. Các nền tảng có trách nhiệm kiểm soát nội dung hàng hóa, ngăn chặn hàng giả, hàng lậu, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, đồng thời thực hiện đúng các cam kết về giao nhận và hoàn trả hàng hóa.

Một điểm nhấn khác là yêu cầu minh bạch dữ liệu trong hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới. Theo đó, dữ liệu về hàng hóa phải được lưu trữ tối thiểu một năm, dữ liệu về hợp đồng và giao dịch phải lưu trữ tối thiểu ba năm; người bán được quyền truy cập và tải dữ liệu hợp đồng của mình. Các nền tảng cũng phải kết nối, báo cáo thông qua Hệ thống quản lý hoạt động thương mại điện tử quốc gia.

Đối với các mô hình mới như livestream bán hàng, tiếp thị liên kết, vốn đang phát triển nhanh trên cả nền tảng trong nước và xuyên biên giới, Luật đã có quy định cụ thể về xác thực chủ thể, lưu trữ nội dung hình ảnh, âm thanh tối thiểu một năm, cũng như trách nhiệm phối hợp với cơ quan quản lý khi phát hiện vi phạm.

Trên cơ sở các quy định mới, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã đưa ra lộ trình tuân thủ khuyến nghị cho doanh nghiệp và các nền tảng. Trong ngắn hạn, khoảng 6 - 9 tháng sau khi luật và các văn bản hướng dẫn có hiệu lực, doanh nghiệp cần rà soát mô hình hoạt động, hoàn tất đăng ký, chuẩn hóa quy trình xác thực người bán, kiểm soát nội dung, xử lý khiếu nại, xây dựng quy chế livestream, hoàn thiện lưu trữ dữ liệu và đánh giá rủi ro pháp lý.

Về trung và dài hạn, gắn với giai đoạn 2026 - 2030, Luật Thương mại điện tử được kỳ vọng sẽ trở thành nền tảng để thúc đẩy thương mại điện tử xuyên biên giới phát triển theo hướng bền vững, gắn với ứng dụng công nghệ, tối ưu logistics, đo lường phát thải và thúc đẩy xuất khẩu trực tuyến xanh.

“Tinh thần xuyên suốt của Luật Thương mại điện tử là không chỉ quản lý, mà còn tạo dư địa cho đổi mới và phát triển. Luật được kỳ vọng sẽ chuẩn hóa thị trường, nâng cao trách nhiệm của các bên, bảo vệ người tiêu dùng và đồng hành cùng doanh nghiệp trong tiến trình hội nhập số”, bà Nguyễn Thúy Anh nhấn mạnh.

Với khuôn khổ pháp lý mới, thương mại điện tử xuyên biên giới của Việt Nam được kỳ vọng sẽ bước sang một giai đoạn phát triển mới, minh bạch hơn, có trách nhiệm hơn và bền vững hơn trong không gian kinh tế số toàn cầu.