Đồng bằng sông Cửu Long: Xây dựng chuỗi giá trị các sản phẩm từ tơ sen

Mới đây, Liên Minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) tổ chức hội thảo khởi động Dự án “Xây dựng chuỗi giá trị bền vững các sản phẩm từ tơ sen tại Việt Nam nhằm hỗ trợ chiến lược trữ lũ vùng Đồng bằng sông Cửu Long”. Đây là dự án được kế thừa từ dự án “Thí điểm mô hình sinh kể dựa vào nước lũ nhằm hỗ trợ chiến lược trữ nước cho Đồng bằng sông Cửu Long” giai đoạn 2018 - 2021.

Mô hình sinh kế trồng sen mùa nước lũ giúp nông dân Đồng bằng sông Cửu Long tăng thu nhập (Ảnh: T.H)

Dự án được thực hiện từ năm 2023 - 2025 tại ba tỉnh: An Giang, Đồng Tháp và Long An. Theo đó, dự án sẽ hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và tập huấn cho nông dân trồng các mô hình sinh kế dựa vào sen, tăng diện tích vùng trữ lũ; xây dựng chuỗi giá trị bền vững cho các sản phẩm tơ sen bằng việc hỗ trợ tiếp cận thị trường và nâng cao sinh kế của người dân trồng sen, làm nghề thủ công tại các làng dệt truyền thống.

Dự án gồm 4 hợp phần: Hợp phần 1 nhằm hỗ trợ người dân trồng sen 120 ha, xây dựng vùng nguyên liệu để cung cấp tơ sen cho sản xuất dệt vải trong năm 2023. Hợp phần 2: Nâng cao năng lực cho người dân sản xuất tơ sen và dệt lụa sen thông qua các khóa tập huấn đào tạo. Hợp phần 3: Nghiên cứu khoa học về đa dạng sinh học, sinh thái môi trường và trữ lượng nước trên ruộng sen. Hợp phần 4: Xây dựng chuỗi cung ứng bền vững cho sản xuất các sản phẩm từ tơ sen như thiết kế sản phẩm, xây dựng nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý cho ngành sản xuất tơ sen Việt Nam.

Là tỉnh đầu nguồn sông Cửu Long, An Giang đã được IUCN chọn để triển khai nhiều mô hình thí điểm sinh kế dựa vào mùa nước nổi như: Trồng sen phát triển du lịch, luân canh lúa sen, trồng sen lấy ngó sen lấy hạt kết hợp nuôi cá, dạy nghề rút tơ sen dệt vải cho phụ nữ... Các dự án đã nhận được sự hưởng ứng, tham gia tích cực từ các hộ gia đình, đặc biệt là các hộ đồng bào dân tộc. Giai đoạn I của dự án triển khai tại An Giang đã thử nghiệm dệt thành công sản phẩm từ tơ sen tại làng dệt Văn Giáo (thị xã Tịnh Biên) của đồng bào Khmer.

Mô hình sinh kế trồng sen mùa nước lũ đã góp phần giúp nông dân An Giang chuyển đổi sang tư duy làm “kinh tế nông nghiệp” thông qua việc tích hợp đa giá trị từ cây sen, đa dạng hóa sản phẩm đáp ứng nhu cầu thị trường, giúp gia tăng thu nhập cho đồng bào. Hơn nữa, mô hình còn giúp bảo tồn và khôi phục khả năng trữ nước cho đồng bằng, giúp tăng lượng phù sa trên đồng ruộng, giảm sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật...

Đa dạng các sản phẩm thực phẩm chế biến từ sen (Ảnh: Ph.Hải)

Đồng Tháp cũng là tỉnh có tiềm năng phát triển và đa dạng các sản phẩm từ cây sen. Tính đến tháng 5/2023, trên địa bàn tỉnh đã có trên 200 sản phẩm từ sen các loại; trong đó, có 49 sản phẩm OCOP cấp tỉnh đạt 3 - 4 sao. Ngoài các sản phẩm thực phẩm thông thường như: Sen sấy, trà tim sen, sữa sen, bột đậu nành hạt sen, bột đậu xanh hạt sen, gạo lức hạt sen… còn có các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, sản phẩm chiết xuất rất đặc biệt như: Tranh lá sen; túi xách lá sen; lụa tơ sen, các trang sức làm từ lụa tơ sen... Các sản phẩm này tạo giá trị kinh tế cao, khẳng định cây sen xứng đáng là một trong những ngành hàng chủ lực của tỉnh và được kỳ vọng sẽ đạt hiệu quả hơn nữa trong những năm tới.

Tại hội thảo, IUCN đã giới thiệu dự án tới các bên liên quan về vai trò của nông nghiệp dựa vào mùa nước nổi nhằm hỗ trợ trữ lũ; thảo luận chuỗi giá trị của các mô hình canh tác dựa vào mùa nước nổi như sen và đặc biệt những giá trị gia tăng có được từ tơ sen. Các đại biểu cũng tập trung chia sẻ kinh nghiệm, cơ hội cũng như thách thức liên quan đến sản xuất các sản phẩm từ tơ sen, tiếp cận thị trường, quy hoạch và hỗ trợ chính sách đối với các mô hình này…

Trong năm 2023, IUCN sẽ hợp tác với các địa phương hỗ trợ trồng sen trên diện tích 120 ha. Đồng thời, tổ chức tập huấn về rút sợi tơ sen, dệt vải và tiến hành nghiên cứu về các chỉ số đa dạng sinh học, hấp thụ khí cacbon liên quan đến sen. Cùng với đó, huy động doanh nghiệp hỗ trợ thiết kế, tiếp cận thị trường cho các sản phẩm từ tơ sen để vừa mở rộng vùng trữ lũ hỗ trợ khôi phục hệ sinh thái đất ngập nước, vừa tạo sinh kế bền vững từ các sản phẩm tơ sen cho người dân tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long.