Dịu dàng mùi hương Tết gọi

Hương lá mùi già – đưa Tết về ngang cửa

Bà nội tôi năm nay đã ở độ tuổi “xưa nay hiếm”, thành ra lâu nay bà hay nhớ nhớ, quên quên từ những thứ đơn giản, dễ nhớ nhất trong cuộc sống thường nhật. Vậy nhưng, bà lại chưa bao giờ quên nhắc con cháu phiên chợ cuối năm phải mua mấy mớ mùi già, để chiều 30 Tết đun lá mùi tắm, cũng như xông rửa, lau dọn cửa nhà. Bà bảo: “Từ thời các cụ, ngày cuối năm, dù gạo, thịt không có nhiều để ăn nhưng nhà nào cũng phải có nắm lá mùi để đun cho thơm cửa, thơm nhà. Tắm nước lá mùi để xua tan những chuyện không may mắn trong năm cũ, chuẩn bị đón năm mới an khang”.

Phải chăng bởi ý nghĩ tốt đẹp đó, mà những chiều cuối năm gắn với ký ức tuổi thơ của tôi là cảnh các bà, các mẹ tất bật dọn dẹp nhà cửa, be lại bờ ruộng ngăn nước giữ ấm cho mạ mấy ngày Tết… thì trên tay ai cũng có vài bó mùi cắt vội ở ruộng đầu làng mang về.

Những ruộng mùi già không chỉ làm đẹp cho vùng đất bãi mà còn mang lại thu nhập đáng kể cho người dân

Chiều 30 Tết, khi nhà cửa đã sạch sẽ, cơm nước xong xuôi, mẹ tôi mang nắm mùi ra rửa sạch bụi đất rồi cho vào nồi nước đun. Tinh dầu mùi theo thân, lá, quả tiết ra, làm nước chuyển màu vàng nâu nhạt. Mùi hương nhẹ nhàng, dễ chịu, lan tỏa khắp nhà. Nước càng sôi già thì mùi hương càng ngào ngạt. Thứ mùi thơm phảng phất chút cay không chỉ xoa dịu cái rét ngọt của thời tiết dịp Tết mà còn mang lại cảm giác yên bình sau cả một năm bận rộn.

Khi trưởng thành, sống giữa phố thị, chiều cuối năm không lạ với tôi cũng như đám trẻ con thành phố là hình ảnh những chiếc xe đạp, gánh hàng rau thong thả từ ngoại thành vào từng ngõ phố. Trong đó thế nào cũng có vài bó mùi già, cả cây xanh, nâu điểm xuyết những bông hoa trắng li ti. Chỉ cần lấy tay bứt một cọng lá thì hương mùi đã quyến luyến, len lỏi từng ngõ phố, đưa Tết về ngang cửa nhà.

Từ thói quen truyền thống đến sinh kế bền lâu

Cuộc sống thời hiện đại có làm thay đổi không ít những lề thói Tết khi xưa nhưng thật lạ và thật vui là hương mùi già vẫn gắn bó với nhiều gia đình thời nay, kể cả ở phố thị.

Bởi thế, những ngày chiều cuối năm, người dân các xã ven sông Đuống thuộc ngoại thành Hà Nội như: Dương Xá, Kim Sơn, Lệ Chi, Dương Quang... (huyện Gia Lâm) hay Kim An (huyện Thanh Oai) lại tất bật thu hoạch cây mùi già.

Theo bà Lê Thị Hiểu - một người dân trồng cây mùi già ở làng Hoạch An, xã Kim An (huyện Thanh Oai): Năm nào cũng vậy, cứ trước Tết khoảng 5 ngày là mọi người trong gia đình bà lại bận rộn với việc thu hoạch cây mùi già để bán cho người dân nấu nước tắm ngày cuối năm theo truyền thống. Nhà bà trồng được 1 sào mùi. Thu nhập từ diện tích trồng mùi già cũng mang lại một nguồn thu đáng kể cho gia đình.

Còn theo chia sẻ của anh Nguyễn Văn Thành, trước đây, trên vùng đất bãi ven sông Đuống này, người dân thường trồng ngô và một số cây khác nhưng chuột phá nhiều nên không hiệu quả. Từ khi chuyển sang trồng mùi, mỗi vụ 2 tháng mang lại nguồn thu bền vững cho người dân.

Đến nay, gia đình anh Thành đã gắn bó với những thửa ruộng mùi được 8 năm. Ban đầu chỉ trồng vài trăm mét vuông, chủ yếu thu hoạch vào ngày giáp Tết, thương lái mua rồi mang tới chợ, nhưng giờ đây, diện tích trồng mùi của gia đình anh đã lên hơn 10.000m2.

Cây mùi còn được biết đến với nhiều tên gọi như mùi ta, ngò, ngò rí … Rau mùi vốn là loại rau ăn kèm trong bữa ăn thường ngày, có tác dụng chữa cảm cúm, nhức đầu, hạ sốt. Lá và hạt chứa tinh dầu có tác dụng kích thích hệ thần kinh.

Nhiều năm trở lại đây, tinh chất của cây mùi già được chiết xuất để làm đẹp, chăm sóc sức khỏe. Tinh dầu mùi già có rất nhiều công dụng như giúp thư giãn, thanh lọc, đào thải độc tố ra khỏi cơ thể, giảm đau, giảm cân... vì thế ở một số địa phương, cây mùi còn được biết đến là cây có giá trị kinh tế cao.

Điển hình tại thôn Tân Sơn, xã Thạch Sơn, Huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa. Nơi đây có cánh đồng hoa mùi rộng hơn 4ha, được mệnh danh là cánh đồng hoa mùi lớn nhất Việt Nam. Qua tìm hiểu được biết, cánh đồng hoa mùi già này là vùng nguyên liệu của công ty Befine để tạo ra tinh dầu.

Những năm gần đây, các hộ gia đình trồng mùi lớn đã biết liên kết với doanh nghiệp để tiêu thụ. Nhờ sự liên kết này, người trồng mùi ở nhiều địa phương giờ đã yên tâm với thu nhập. Những ruộng mùi già không chỉ làm đẹp cho vùng đất bãi mà còn góp phần làm nên một nét mới trong đời sống làng quê nhờ cách làm bài bản... Đặc biệt, việc chưng cất, sản xuất tinh dầu mùi đã mở ra hướng sản xuất nông nghiệp bền vững cho người dân.