EU chuẩn bị ban hành Đạo luật kinh tế tuần hoàn vào năm 2026

Rác thải điện tử: Kho báu bị lãng quên

Ủy ban châu Âu (EC) đang trong quá trình hoàn thiện Đạo luật kinh tế tuần hoàn, bước đi tiếp theo sau Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn (CEAP) năm 2020. Được kỳ vọng sẽ chính thức ban hành vào cuối năm 2026, đạo luật này nhằm cải tổ khung pháp lý hiện hành, đưa Liên minh châu Âu tiến gần hơn đến mục tiêu trở thành nền kinh tế xanh, tuần hoàn và có sức cạnh tranh quốc tế bền vững.

Theo bà Jessika Roswall, Ủy viên Môi trường EU, đạo luật không tạo thêm quy định mới mà tập trung điều chỉnh lại hệ thống chính sách hiện hành, đảm bảo hiệu quả kinh tế trong bối cảnh địa chính trị đầy biến động. “Các chỉ số về tuần hoàn của EU vẫn còn quá thấp. Đã đến lúc Liên minh châu Âu cần hành động quyết liệt hơn để tận dụng chất thải như một nguồn tài nguyên chiến lược”, bà Jessika Roswall nhấn mạnh.

Một trong những trọng tâm đáng chú ý của đạo luật là sửa đổi Chỉ thị về rác thải thiết bị điện và điện tử (WEEE), văn bản từng giúp tăng gấp 10 lần lượng rác điện tử được xử lý trong gần hai thập kỷ qua. Tuy nhiên, nhiều quốc gia thành viên vẫn chưa đạt chỉ tiêu thu gom và tái chế, trong khi lượng rác điện tử bị xuất khẩu bất hợp pháp ra ngoài EU vẫn còn lớn.

Để giải quyết thực trạng này, đạo luật mới đặt mục tiêu đẩy mạnh thu hồi nguyên liệu thô quan trọng (CRM) như đất hiếm, coban và magie, những vật liệu thiết yếu cho ngành công nghiệp điện tử và năng lượng tái tạo. Mục tiêu tham vọng của EU là nâng tỷ lệ tái chế nhóm nguyên liệu này từ mức chưa đến 1% hiện nay lên ít nhất 25% vào năm 2030.

Song song với đó, đạo luật cũng mở rộng phạm vi áp dụng sang các ngành có tỷ lệ chất thải cao như xây dựng, dệt may và ô tô. Đồng thời, EU sẽ cập nhật các chỉ thị liên quan đến xử lý nước thải để khuyến khích tái sử dụng trong tưới tiêu và công nghiệp.

Xây dựng thị trường chung cho chất thải và vật liệu thứ cấp

Một cải cách quan trọng khác mà Đạo luật kinh tế tuần hoàn hướng tới là xây dựng thị trường chung cho chất thải trong nội khối EU, giảm bớt sự phân mảnh do các quy định riêng lẻ tại từng quốc gia thành viên. Trong đó, nội dung liên quan đến trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) sẽ được điều chỉnh để tạo ra dòng vật liệu thứ cấp ổn định, phục vụ cho công nghiệp chế biến và sản xuất bền vững.

Việc đồng bộ hóa quy định giữa các quốc gia thành viên không chỉ giúp giảm chi phí tuân thủ pháp lý cho doanh nghiệp mà còn tăng khả năng tận dụng nguồn chất thải nội khối, giảm phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu, đặc biệt là các vật liệu chiến lược đang bị thắt chặt chuỗi cung ứng toàn cầu.

Không chỉ thúc đẩy tái chế, EU còn đặc biệt nhấn mạnh tới việc kéo dài vòng đời sản phẩm. Quy định về thiết kế sinh thái mới (ESPR), có hiệu lực từ năm 2024, yêu cầu các sản phẩm phải dễ tháo rời, dễ sửa chữa và dễ tái chế. Cùng với đó là việc mở rộng quyền của người tiêu dùng với “quyền được sửa chữa” sản phẩm, hạn chế tình trạng mua mới thay vì sửa chữa.

Bên cạnh đó, Chỉ thị về “Trao quyền cho người tiêu dùng trong chuyển đổi xanh” cũng sẽ đảm bảo người tiêu dùng được cung cấp thông tin đầy đủ và minh bạch về độ bền, khả năng sửa chữa và tái chế của sản phẩm. Đây được xem là yếu tố then chốt để thay đổi hành vi tiêu dùng, từ đó thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn phát triển bền vững trong toàn khối.

Theo bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển cho biết: “Với định hướng xây dựng một thị trường nội bộ khép kín, ưu tiên vật liệu tái sử dụng và sản phẩm bền vững, EU đang siết dần các tiêu chuẩn kỹ thuật, môi trường với hàng hóa nhập khẩu. Điều này tạo sức ép trực tiếp lên các doanh nghiệp Việt Nam đang xuất khẩu vào thị trường này, đặc biệt là trong các lĩnh vực điện, điện tử, dệt may, đồ gia dụng”.

“Vì vậy, ngay từ bây giờ, doanh nghiệp Việt cần chủ động cập nhật và áp dụng các tiêu chuẩn mới liên quan đến thiết kế sinh thái, tỷ lệ tái chế, ghi nhãn độ bền, khả năng sửa chữa và nghĩa vụ về EPR. Việc đầu tư công nghệ sản xuất xanh, quy trình quản lý chất thải và minh bạch hóa thông tin sản phẩm sẽ là lợi thế cạnh tranh lớn khi các quy định mới chính thức có hiệu lực từ sau năm 2026”.

Theo khuyến cáo từ Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, doanh nghiệp nên chủ động thiết lập hệ thống truy xuất nguồn gốc, kiểm soát tốt vòng đời sản phẩm, đồng thời tham gia các sáng kiến kinh tế tuần hoàn để vừa đáp ứng tiêu chuẩn EU, vừa mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường nội khối.