Luật Thương mại điện tử: 'Tấm khiên ' bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số

Luật Thương mại điện tử (đang trong quá trình lấy ý kiến, hoàn thiện) không chỉ trở thành hành lang pháp lý quan trọng cho các hoạt động giao dịch trực tuyến mà còn được kỳ vọng trở thành nền tảng vững chắc để triển khai các hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong môi trường số ngày càng phức tạp. Để làm rõ vai trò và ý nghĩa của việc xây dựng Luật Thương mại điện tử đối với việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Vũ Văn Trung, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam.

- Thưa ông, từ góc nhìn của tổ chức bảo vệ người tiêu dùng, ông đánh giá thế nào về sự cần thiết phải xây dựng Luật Thương mại điện tử trong bối cảnh hiện nay?

Ông Vũ Văn Trung: Sự bùng nổ của thị trường thương mại điện tử thời gian qua đã giúp người tiêu dùng Việt Nam có thể tiếp cận với cả các sản phẩm đa dạng và phong phú cả trong nước và quốc tế. Điều này góp phần thay đổi thói quen tiêu dùng, tiết kiệm thời gian, công sức mua sắm. Đồng thời, góp phần vào việc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực thương mại.

Về mặt cơ sở pháp lý, hiện nay, lĩnh vực thương mại điện tử đang được điều chỉnh tập trung, chủ yếu tại 2 văn bản: Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 của Chính phủ về thương mại điện tử (Nghị định 52), Nghị định 85/2021/NĐ-CP ngày 25/9/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 52 (Nghị định 85).

Tuy nhiên, hai văn bản trên chưa đủ để điều chỉnh các vấn đề quan trọng trong thương mại điện tử. Bởi trên thực tế, sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, sự xuất hiện nhiều mô hình kinh doanh mới, đa dạng về mặt chủ thể, phức tạp về mặt bản chất đã dẫn đến các chính sách, quy định về thương mại điện tử trước đây bộc lộ một số tồn tại, hạn chế.

Chính vì vậy, việc xây dựng Luật Thương mại điện tử là một bước đi quan trọng nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế, bổ sung các quy định còn thiếu trong các văn bản quy phạm pháp luật trước đây về quản lý thương mại điện tử. Đặc biệt, theo như tôi được biết, hiện tại dự thảo Luật Thương mại điện tử đã có quy định rất rõ về trách nhiệm của các chủ thể tham gia thương mại điện tử cũng như xây dựng hàng loạt các cơ chế bảo vệ người tiêu dùng tham gia vào lĩnh vực này.

- Vậy theo ông, Luật Thương mại điện tử đang được xây dựng có điểm mới nổi bật nào giúp bảo vệ tốt hơn quyền lợi người tiêu dùng?

Ông Vũ Văn Trung: Tôi đánh giá cao việc Bộ Công Thương xây dựng Luật Thương mại điện tử. Việc này giống như chúng ta đang xây dựng một “tấm khiên” để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên môi trường số. Dự thảo Luật Thương mại điện tử đưa ra quy định cụ thể về trách nhiệm của chủ thể thể vận hành nền tảng mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử, đặc biệt là những nền tảng có chức năng như đặt hàng, liên lạc trực tuyến, livestream bán hàng, chốt đơn qua nhóm kín, hoặc tích hợp dịch vụ vận chuyển, thanh toán, giao đồ ăn, đặt xe…

Theo đó, các nền tảng này trước hết phải xác thực danh tính điện tử của người bán trong nước và yêu cầu người bán nước ngoài cung cấp giấy tờ pháp lý đã được hợp pháp hóa lãnh sự. Tôi cho rằng điều này là cực kỳ quan trọng vì như chúng ta đã biết, cũng giống như các hình thức kinh doanh khác, thương mại điện tử cũng có mặt trái của nó.

Tôi lấy ví dụ như trước đây, người tiêu dùng mua phải sản phẩm kém chất lượng, có khiếu nại tới cửa hàng (trên sàn thương mại điện tử) thường sẽ rất khó được giải quyết vì thiếu cơ chế bảo vệ. Không chỉ người tiêu dùng mà cả chủ sàn nhiều khi cũng không xác thực được thông của người bán. Cho nên khi xảy ra vấn đề với người tiêu dùng, việc truy trách nhiệm rất khó khăn. Khi đó, phần thiệt thòi sẽ rơi về phía người tiêu dùng khi họ vừa mất niềm tin, vừa mất tiền bạc, công sức để chờ đợi yêu cầu được xử lý. Tuy nhiên, với việc xây dựng Luật Thương mại điện tử, quá trình khiếu nại, giải quyết khiếu nại từ người tiêu dùng chắc chắn sẽ diễn ra nhanh hơn, hiệu quả hơn.

Một yêu cầu quan trọng khác là các nền tảng phải bắt buộc kiểm duyệt nội dung do người bán đăng tải và chỉ cho phép hiển thị sau khi thông qua nhằm chống hàng giả và quảng cáo sai sự thật. Đồng thời, dự thảo cũng quy định nghĩa vụ thiết lập cơ chế xử lý vi phạm nhanh, gỡ bỏ thông tin sai phạm trong 24 giờ khi có yêu cầu và hợp tác cung cấp dữ liệu điều tra. Đối với nền tảng có chức năng đặt hàng, dự thảo yêu cầu phải có trách nhiệm hỗ trợ giải quyết tranh chấp và tổ chức thu hồi sản phẩm lỗi.

Tôi cho rằng, đây là một bước tiến mới của Việt Nam khi đề cao vai trò của người tiêu dùng, đồng thời tạo nền tảng pháp lý vững chắc để bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số.

- Ông có thể chia sẻ rõ hơn về vai trò của Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam trong việc góp ý, thúc đẩy chính sách bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực thương mại điện tử?

Ông Vũ Văn Trung: Trong suốt quá trình Bộ Công Thương xây dựng và lấy ý kiến về dự thảo Luật Thương mại điện tử, Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam đã tích cực theo dõi sát sao thông tin qua các kênh. Đồng thời, chúng tôi cũng có đóng góp ý kiến về việc Luật phải có các quy định yêu cầu minh bạch thông tin hàng hóa, người bán trên các nền tảng; cơ chế xác thực tài khoản người bán, chống giả mạo; quy định cụ thể trách nhiệm của các bên khi xảy ra tranh chấp.

Hội cũng đang phối hợp với các cơ quan quản lý, doanh nghiệp để nâng cao nhận thức của người tiêu dùng, nhất là người lớn tuổi, người ít sử dụng công nghệ về các kỹ năng mua sắm an toàn trên môi trường mạng.

- Ông kỳ vọng gì vào sự thay đổi mà Luật Thương mại điện tử sẽ mang lại trong thời gian tới?

Ông Vũ Văn Trung:Tôi kỳ vọng rằng Luật Thương mại điện tử khi được ban hành sẽ thực sự trở thành công cụ bảo vệ người tiêu dùng hiện đại, hiệu quả, giúp khắc phục được những điểm yếu còn tồn tại, nhất là trong môi trường giao dịch trực tuyến đang phát triển quá nhanh và phức tạp như hiện nay.

Tôi cũng xin nhấn mạnh rằng, điều quan trọng không chỉ nằm ở việc ban hành luật, mà còn ở khâu thực thi. Chúng ta cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức xã hội, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Mỗi chủ thể phải cùng ý thức rõ trách nhiệm của mình. Doanh nghiệp thì cần nâng cao đạo đức kinh doanh, minh bạch và trung thực; người tiêu dùng thì cần chủ động tìm hiểu quyền lợi, phản ánh sai phạm; còn các cơ quan quản lý thì cần kiểm tra, giám sát sát sao, xử lý nghiêm minh những vi phạm.

Tôi cũng hy vọng Luật lần này sẽ là bước đệm để tạo dựng một môi trường thương mại điện tử lành mạnh, giúp hàng Việt có điều kiện phát triển bền vững, vươn ra thế giới thông qua nền tảng số. Đồng thời, người tiêu dùng, nhất là ở vùng sâu, vùng xa cũng sẽ được tiếp cận với sản phẩm uy tín, giá cả hợp lý, quyền lợi được đảm bảo, không còn cảm giác "bị bỏ lại phía sau" trong cuộc chuyển đổi số.

Về lâu dài, chúng ta cần xây dựng một văn hóa tiêu dùng số an toàn và có trách nhiệm, nơi mà mỗi giao dịch đều được đảm bảo minh bạch, mỗi người tiêu dùng đều được bảo vệ đúng nghĩa. Có như vậy, thương mại điện tử Việt Nam mới thực sự phát triển bền vững và hài hòa giữa lợi ích kinh tế và quyền lợi người dân.

Xin cảm ơn ông!

Thương mại điện tử Việt Nam được các tổ chức nghiên cứu thị trường uy tín đánh giá cao (xếp thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á về quy mô năm 2024 và xếp thứ 5 trên thế giới về tốc độ tăng trưởng năm 2022).

Quy mô thị trường bán lẻ thương mại điện tử B2C tăng trưởng nhanh chóng từ 2,97 tỷ đô la Mỹ năm 2014 đến 20,5 tỷ đô la Mỹ năm 2023, trung bình tăng trưởng 20 - 30% cả giai đoạn, đóng góp 8% tổng doanh thu hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước năm 2023.

Thị trường thương mại điện tử là điểm đầu tư hấp dẫn cho nhiều nhà đầu tư nước ngoài, giúp người tiêu dùng Việt Nam trở thành người tiêu dùng toàn cầu, có thể tiếp cận với các sản phẩm đa dạng và phong phú cả trong nước và quốc tế.