Nâng cao vai trò phối hợp địa phương trong hỗ trợ thực thi EVFTA

Những con số biết nói

5 năm sau khi Hiệp định EVFTA có hiệu lực, quan hệ thương mại giữa Việt Nam và EU không chỉ ghi nhận sự tăng trưởng ấn tượng về quy mô mà còn thể hiện khả năng chống chịu và thích ứng mạnh mẽ trước những đứt gãy chưa từng có của chuỗi cung ứng toàn cầu. 

EVFTA đã chứng tỏ vai trò là một khuôn khổ hợp tác vững chắc, là đòn bẩy chiến lược giúp doanh nghiệp Việt Nam - EU không chỉ vượt qua thách thức mà còn củng cố và làm sâu sắc hơn nữa mối quan hệ đối tác kinh tế.

Thực tế, kể từ khi được triển khai, EVFTA đã góp phần thúc đẩy thương mại EU - Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ. Theo số liệu sơ bộ từ Cục Thống kê Việt Nam, chỉ trong vòng chưa đầy 5 năm, từ tháng 8/2020 đến tháng 5/2025, kim ngạch thương mại song phương đã đạt 298 tỷ USD.

Con số này chiếm gần 40% tổng kim ngạch thương mại tích lũy giữa hai bên (815 tỷ USD) trong hơn 30 năm hợp tác giao thương kể từ 1995 - một minh chứng rõ ràng cho vai trò xúc tác của EVFTA trong việc mở rộng thị trường và làm sâu sắc hơn mối quan hệ hợp tác kinh tế song phương.

Kết quả này đưa Việt Nam trở thành đối tác thương mại hàng đầu của EU tại ASEAN và đối tác lớn thứ 16 trên toàn cầu. Các mặt hàng xuất khẩu sang châu Âu đa dạng từ điện tử, dệt may, nội thất cho đến nông sản.

Đáng chú ý, trong báo cáo BCI quý II/2025 của Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) cũng chỉ rõ, EVFTA đang ngày càng phát huy hiệu quả. Có tới 66% doanh nghiệp tham gia khảo sát đang tích cực giao thương giữa EU và Việt Nam, và gần như toàn bộ doanh nghiệp (98,2%) đều có mức độ hiểu biết nhất định về hiệp định. Một nửa số doanh nghiệp đã ghi nhận lợi ích ở mức từ trung bình đến đáng kể - tỷ lệ này được kỳ vọng sẽ tiếp tục tăng khi các cam kết cắt giảm thuế quan được triển khai đầy đủ trong những năm tới.

Không những vậy, thống kê của EuroCham cũng cho biết, không chỉ các tập đoàn lớn được hưởng lợi mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) cũng đang khai thác tốt các ưu đãi từ EVFTA. Tỷ lệ doanh nghiệp xem cắt giảm thuế quan là lợi thế then chốt đã tăng vọt từ 29% trong quý II/2024 lên 61% trong quý II/2025. Trong đó, một số doanh nghiệp đã có thể định lượng lợi nhuận trực tiếp từ EVFTA, mức tăng trung bình được ghi nhận vào lợi nhuận ròng là 8,7% - với một số doanh nghiệp báo cáo con số ấn tượng lên tới 25%.

Cùng với thương mại, EVFTA cũng thúc đẩy đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) từ EU vào Việt Nam. Hết năm 2024, đầu tư từ EU vào Việt Nam lên tới 10,7 tỷ Euro.

Đặc biệt, nghiên cứu của EuroCham cũng chỉ ra rằng, từ thực tiễn, sau 5 năm thực thi EVFTA, giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) đã trở thành công cụ không thể thiếu giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ quy định, tận dụng ưu đãi thuế quan và xây dựng niềm tin với đối tác quốc tế. Hiện có tới 56% doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam nộp chứng từ C/O định kỳ hằng tháng, một tỷ lệ cho thấy tầm quan trọng ngày càng lớn của công cụ này trong hoạt động xuất khẩu.

Chỉ riêng trong năm 2024, Việt Nam đã cấp hơn 1,8 triệu C/O ưu đãi - tương đương giá trị xuất khẩu trên 100 tỷ USD. So với năm 2023, con số này tăng 18% về lượng và 28% về giá trị, chiếm khoảng 28% tổng kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường có hiệp định FTA. Đáng chú ý, xuất khẩu sang EU trong cùng năm đã đạt mức cao nhất từ trước đến nay, với 51,7 tỷ USD - tăng trưởng 18,4% so với cùng kỳ năm trước, kết quả này đã phản ánh rõ xu hướng tận dụng hiệu quả EVFTA trong thương mại song phương.

Nâng vai trò phối hợp của địa phương

Đi cùng những thuận lợi, quá trình doanh nghiệp thực thi EVFTA của doanh nghiệp đã và đang đối mặt với không ít khó khăn. Dù được xem là “át chủ bài” trong ngoại giao thương mại, công cụ then chốt giúp doanh nghiệp mở lối tiếp cận ưu đãi thuế quan và khai thác hiệu quả các cam kết trong EVFTA, nhưng trên thực tế, việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí xuất xứ không hề đơn giản. 

Phần lớn các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam vẫn phụ thuộc đáng kể vào nguyên phụ liệu nhập khẩu từ các nước thứ ba. Mặc dù EVFTA có cơ chế cộng gộp cho phép tính xuất xứ từ một số quốc gia đối tác, nhưng quy trình chứng từ phức tạp, cùng với chuỗi cung ứng còn phân mảnh, đang khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh xuất xứ hợp lệ.

Có thể thấy những thách thức xoay quanh quy tắc xuất xứ đã cho các doanh nghiệp Việt Nam nhận ra rằng, để tận dụng tối đa lợi ích từ EVFTA, doanh nghiệp không chỉ cần nắm vững cơ hội mà còn phải chủ động thích ứng với các yêu cầu kỹ thuật ngày càng khắt khe của thương mại toàn cầu. Trong bối cảnh đó, C/O không chỉ đơn thuần là một thủ tục hành chính, mà đã trở thành thước đo về năng lực hội nhập của mỗi doanh nghiệp. Việc tháo gỡ các rào cản liên quan đến xuất xứ không chỉ giúp khai thông dòng chảy thương mại, mà còn góp phần củng cố vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Đưa ra giải pháp giúp doanh nghiệp tận dụng tốt hơn ưu đãi thuế quan từ EVFTA, ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương cho biết, giai đoạn hiện nay, EU đang đẩy mạnh đàm phán, thúc đẩy ký kết FTA với nhiều đối tác. 

Chính vì vậy, trong bối cảnh hiện nay, chúng ta phải tranh thủ tận dụng những lợi thế thuế quan từ EVFTA, khẩn trương điều chỉnh kế hoạch, chiến lược kinh doanh để hướng đến thị trường EU. Thời gian qua, các doanh nghiệp đã thích ứng, còn trong bối cảnh hiện nay, doanh nghiệp phải thay đổi tư duy, phải có cách làm mới.

Bộ Công Thương cũng kỳ vọng, hiện nay cả nước đang triển khai mô hình chính quyền hai cấp, chính vì vậy, Bộ mong có sự phối hợp chặt chẽ từ cơ quan chính quyền địa phương vì nhiều thẩm quyền của Bộ đã được phân quyền, giao quyền cho các địa phương.

Vai trò của Bộ là hỗ trợ, nhưng địa phương bây giờ phải chủ động hơn và phối hợp chặt chẽ với cơ quan bộ, ngành, các hiệp hội để thúc đẩy tận dụng tốt hơn EVFTA. Chính phủ đã và đang cố gắng tạo ra những cơ hội tốt nhất cho doanh nghiệp, nhưng trên hết, doanh nghiệp phải tận dụng tốt nhất có thể.

Kể từ năm 2020 khi Hiệp định có hiệu lực, kim ngạch hai chiều tăng từ 55,4 tỷ USD năm 2020 lên đến 68,3 tỷ USD năm 2024. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đạt 40,1 tỷ USD năm 2020 tăng lên 51,6 tỷ USD năm 2024, tăng khoảng 28,6% và thặng dư thương mại giữa Việt Nam với EU tăng từ 24,8 tỷ USD năm 2020 lên 34,9 tỷ USD.