Khởi nghiệp từ chiếc mũ lông cò

Sản phẩm làng nghề Phú Vinh đã xuất khẩu đến nhiều quốc gia

“Xứ mây” trăm tuổi giữa lòng Hà Nội

Không một ai trong làng Phú Vinh biết ông Tổ thật sự của nghề mây tre đan là ai. Các cụ cao niên trong làng kể lại rằng, cách đây chừng 400 năm, làng Phú Vinh có tên là Phú Hoa Trang (tức là làng được trời phú cho người dân có bàn tay lụa), có một địa danh là bãi Cò Đậu do ở đây có rất nhiều cò, sau gọi chệch là Gò Đậu. Lông cò thường rụng trắng một vùng gò, có người thấy thích nhặt về tết thành mũ, nón rất xinh xắn. Khi đó, họ dùng thấy đẹp, bền liền làm thành quà tặng người thân, bạn bè, dần dần được yêu thích và nhiều người đến tìm mua. Lâu dần, lông cò có hạn, người dân tìm thêm cỏ lác, cỏ lau mọc sẵn ngoài đồng và lên rừng tìm các thứ vật liệu mềm dẻo như tre, mây, giang để sản xuất thành các đồ gia dụng như rổ, rá, rế…

Qua thời gian, người dân tìm ra nhiều vật liệu mới, mẫu mã sản phẩm ngày càng được cải tiến, kỹ thuật đan mây, tre của người làng Phú Vinh cũng được nâng cao để sản phẩm ngày càng tinh xảo và có giá trị kinh tế hơn. Đến nay, số hộ tham gia làm mây tre của làng Phú Vinh đã chiếm 90% số hộ toàn xã Phú Nghĩa. Ngoài ra, Phú Vinh còn có gần 30 công ty và hàng trăm cơ sở sản xuất nhỏ, là đầu mối gom hàng cho các doanh nghiệp. Người dân Phú Vinh vinh dự có 9 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu nghệ nhân cấp quốc gia. Tính đến nay, các lớp nghệ nhân ở làng nghề Phú Vinh đã lan tỏa truyền nghề cho rất nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước.

Nét đặc trưng truyền thống trong sản phẩm mây tre đan Phú Vinh là từ những chất liệu bình dị, đơn giản thành những sản phẩm độc đáo, tinh xảo. Để làm được điều này, mỗi nghệ nhân trong làng đều có bí quyết riêng. Các công đoạn từ khâu chọn nguyên liệu, chế biến, nhuộm màu sản phẩm đều đòi hỏi tính tỉ mỉ và tinh tế. Nhờ kinh nghiệm được đúc kết lâu năm, kết hợp với sự sáng tạo tinh tế, các nghệ nhân làng nghề Phú Vinh đã tạo ra những sản phẩm độc đáo, có giá trị thẩm mỹ cao và nhận được nhiều giải thưởng lớn trong và ngoài nước. Nhiều nghệ nhân làng nghề Phú Vinh đã từng được mời ra nước ngoài trình diễn.

“Sản phẩm của làng nghề mây tre đan Phú Vinh nổi tiếng vì chất lượng, về kỹ năng, kỹ thuật cũng như là các đường đan rất đặc biệt, cầu kỳ. Nhiều hoa văn đan tết chỉ làng nghề Phú Vinh mới có” - nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Tĩnh cho biết.

Tâm huyết với nghề

Ở Phú Vinh, hộ nào cũng có người làm nghề mây tre đan, cha truyền con nối tiếp lửa nghề. Từ thanh, thiếu niên, người già đến phụ nữ, trẻ nhỏ đều có thể tham gia vào một công đoạn nào đó của nghề. Mây tre đan không đơn thuần là một nghề để kiếm sống mà còn là niềm đam mê của bao thế hệ người dân nơi đây.

Sau những năm tháng làm việc, tìm tòi và học hỏi ở các nước, những nghệ nhân lão làng như ông Nguyễn Văn Trung có ý tưởng thành lập một lớp học truyền nghề. Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung chia sẻ: Năm 1980 ông được tặng giải “Tuổi trẻ sáng tạo” tại Liên Xô và làm giảng viên mây tre tại trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội. Với tài năng của mình, năm 1983 ông được Ủy Ban khoa học nhà nước và Bộ Đại học cử sang nước Cộng hòa Cu Ba làm chuyên gia giúp nước bạn giảng dạy về làm hàng thủ công mỹ nghệ. Trong những năm nhận nhiệm vụ (1982-1987), ông Trung đã xây dựng và đào tạo được một xưởng nghề cho nước bạn, giải quyết việc làm cho 300 công nhân. Năm 1987, trước khi trở về nước, ông làm tặng nhân dân Cu Ba bức chân dung vị lãnh tụ Phi-đen Ca-xtơ-rô bằng chất liệu mây.

Đến năm 2007, ông Trung xin thành lập Trung tâm dạy nghề tư thục Mây tre đan Phú Vinh và được UBND Thành phố phê chuẩn. Trung tâm đào tạo được 4.300 lao động ở Hà Nội và các tỉnh khác như: Hòa Bình, Phú Thọ, Tuyên Quang, Hà Giang, Quảng Ngãi... Bản thân ông cũng đã đào tạo cho 600 lao động ở các địa bàn khác nhau của các tỉnh thành. Trong đó, 320 lao động là hội viên hội nông dân tại các xã lân cận. Sau khi học xong, 65% học viên làm việc tại công ty và có thu nhập ổn định. Ông còn thường xuyên tổ chức dạy nghề và tạo công ăn việc làm cho người khuyết tật. Đặc biệt, mở 22 lớp dạy nghề miễn phí cho hơn 600 người khuyết tật. Một mặt đào tạo và dạy nghề cho những người khuyết tật, mặt khác thu mua hàng của những người khuyết tật không lấy lãi.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung đặt niềm tin vào thế hệ thanh niên trẻ của Phú Vinh với tâm huyết giữ gìn và phát triển nghề truyền thống của quê hương. Với người nghệ nhân già, để mong ước đó trở thành hiện thực, không chỉ là trách nhiệm lớn lao của cá nhân ông mà còn cần sự chung sức của các nghệ nhân làng nghề mây tre đan Phú Vinh.

Niềm đam mê và tình yêu với nghề truyền thống đã được thể hiện trên từng sản phẩm của những người nghệ nhân. Những sản phẩm mây tre đan Phú Vinh đã có mặt ở khắp mọi nơi trên thế giới như: EU, Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc… cho thấy tâm huyết của những người nghệ nhân đã được công nhận. Để những sản phẩm thủ công mỹ nghệ giữ được vị trí trên thị trường quốc tế ngoài sự đổi mới trong sản phẩm và yếu tố văn hóa truyền thống, các sản phẩm phải chứa đựng những sáng tạo độc đáo, tính ứng dụng và giá trị thẩm mỹ cao. Về phía các doanh nhiệp làng nghề, cần có những đổi mới trong giới thiệu, quảng bá sản phẩm thông qua các hội chợ thương mại, qua website giới thiệu sản phẩm và gia nhập thương mại điện tử.