Hoàn thiện cơ chế và hạ tầng để mở rộng dư địa phát triển ngành điện

Giải ''điểm nghẽn'' để tăng tốc phát triển ngành điện

Tại Hội thảo “Tình hình phát triển ngành điện Việt Nam 2024 - 2025’’, được tổ chức ngày 26/11, ông Sek-loong Tan, Giám đốc điều hành Boston Consulting Group (BCG) đã trình bày tham luận “Một số nội dung chính của Báo cáo tình hình phát triển ngành điện Việt Nam 2024 - 2025”. 

Ông Sek-loong Tan nhấn mạnh, trong bối cảnh kinh tế - xã hội đang chứng kiến nhiều biến động lớn, việc xác định rõ vị trí hiện tại của ngành điện, chỉ ra hướng đi đúng đắn và nhận diện các “điểm nghẽn” cần tháo gỡ là nhiệm vụ then chốt.

Theo ông Sek-loong Tan, bức tranh ngành điện Việt Nam hiện nay mang tính “đa sắc thái”. “Có những lĩnh vực đã đạt bước tiến rõ nét, song cũng có những khoảng trống cần được lấp đầy với tốc độ nhanh hơn nhiều so với thập kỷ trước”, đại diện BCG nhấn mạnh.

Một trong những điểm sáng nổi bật là sự tăng trưởng công suất nguồn điện. Việt Nam đã nâng công suất hệ thống từ 34 GW năm 2014 lên 82 GW năm 2024, trong đó nhóm năng lượng tái tạo (không bao gồm thủy điện) chiếm khoảng 26%. 

Tuy nhiên, đại diện BCG cho rằng, để đạt được mục tiêu của Quy hoạch Điện VIII và Quy hoạch VIII điều chỉnh, Việt Nam cần bổ sung 20 - 30 GW mỗi năm, kéo theo nhu cầu vốn lên tới khoảng 118 tỷ USD đến năm 2030. Điều này đòi hỏi môi trường thương mại minh bạch hơn, cơ chế hấp dẫn hơn nhằm thu hút mạnh mẽ nguồn lực đầu tư tư nhân.

Ở góc độ thị trường, ông Sek-loong Tan ghi nhận, tỷ trọng tham gia của khu vực tư nhân đã tăng từ 10% trong năm 2012 lên 41% những năm gần đây. Song ông cũng thẳng thắn chỉ ra, cơ chế giá điện hiện nay đang hạn chế khả năng vận hành linh hoạt của thị trường. Mức trần giá thị trường điện (SMP) duy trì ở 65 USD/MWh khiến tín hiệu giá hầu như “đóng băng”, không phản ánh đúng cung - cầu trên thực tế.

Về hạ tầng truyền tải, báo cáo của BCG cho thấy tốc độ xây dựng đường dây giảm từ khoảng 1.500 km/năm giai đoạn 2015 - 2020 xuống còn 1.000 km/năm trong giai đoạn 2020 - 2024. Trong khi đó, để đáp ứng yêu cầu của Quy hoạch Điện VIII và quy hoạch điều chỉnh, hệ thống truyền tải cần được mở rộng với tốc độ khoảng 5.000 km/năm, tương đương gấp 5 lần hiện tại. 

Bên cạnh đó, ông Sek-loong Tan cũng đề cập tới vấn đề về lao động và chuỗi cung ứng. Theo đó, lao động ngành điện tại Việt Nam giảm bình quân 7% mỗi năm, từ 154.000 người xuống còn 112.000 người. Đến năm 2030, ngành cần bổ sung khoảng 60.000 lao động mới và đặc biệt chú trọng nâng tỷ lệ lao động nữ, hiện chỉ chiếm khoảng 20%. 

Về chuỗi cung ứng, nhu cầu thiết bị tăng rất nhanh, tua bin gió cần tăng gấp 5 lần, tua bin khí gấp 3 lần, máy biến áp gấp đôi; trong khi năng lực cảng phục vụ điện gió ngoài khơi vẫn còn nhiều hạn chế.

Từ các phân tích trên, đại diện BCG xác định 26 nhóm giải pháp nhằm hỗ trợ tăng tốc phát triển ngành điện, trong đó có 6 nhóm giải pháp được đánh giá có tác động tức thời và tính khả thi cao. 

Theo đó, 6 nhóm giải pháp trọng tâm bao gồm tăng cường minh bạch và chia sẻ dữ liệu; hoàn thiện cơ chế đấu thầu và mẫu hợp đồng chuẩn cho nguồn điện; điều chỉnh cơ chế giá theo hướng linh hoạt hơn; xem xét nâng trần giá SMP; phát triển các công cụ phái sinh giảm rủi ro giá; mở rộng hợp tác công - tư trong đầu tư hạ tầng truyền tải. 

Hoàn thiện thể chế, tạo nền tảng cho phát triển ngành điện bền vững

Cũng tại hội thảo, ông Trịnh Quốc Vũ, Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương đã trình bày tổng quan khung chính sách của Việt Nam trong lĩnh vực điện, giai đoạn 2024 - 2025, cũng như một số định hướng xây dựng chính sách trong thời gian tới. 

Theo ông Trịnh Quốc Vũ, khuôn khổ pháp lý và thể chế cho sự phát triển của ngành điện theo định hướng kinh tế thị trường đã được từng bước xây dựng, tạo nền tảng quan trọng cho một ngành điện lớn mạnh, bền vững. 

Ông Vũ nhấn mạnh, trong nhiều năm qua, ngành điện Việt Nam đã đạt được những bước tiến mang tính đột phá. Tính đến nay, với công suất đặt khoảng 85.000 MW, Việt Nam thuộc nhóm quốc gia dẫn đầu khu vực Đông Nam Á cả về công suất và sản lượng điện. Hệ thống hạ tầng, từ nguồn điện, lưới truyền tải, lưới phân phối cho đến hạ tầng vận hành thị trường điện, đã cơ bản được đầu tư đồng bộ, hiện đại.

Giai đoạn 2024 - 2025 chứng kiến sự hoàn thiện quan trọng về chính sách, trong đó nổi bật là Luật Điện lực 2024, tạo cơ sở triển khai Quy hoạch Điện VIII và Quy hoạch VIII điều chỉnh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050. 

Đặc biệt, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045, đã nhấn mạnh phát triển ngành năng lượng, điện lực dựa trên cơ chế thị trường, khuyến khích đầu tư tư nhân và đổi mới công nghệ.

Theo Phó Cục trưởng Cục Điện lực Trịnh Quốc Vũ, “Trong 2 năm qua, tiến độ xây dựng và hoàn thiện thể chế trong lĩnh vực điện lực được đẩy mạnh rõ rệt”. 

Cùng với Luật Điện lực 2024, hàng loạt văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành đã được Bộ Công Thương cùng các bộ, ngành xây dựng, trình cấp có thẩm quyền. Về giá điện, các khung giá được ban hành trong thời gian ngắn nhằm tháo gỡ điểm nghẽn, tạo điều kiện thúc đẩy đầu tư vào nguồn và lưới điện.

Đối với thị trường điện, nhiều quy định được rà soát, xử lý các vướng mắc. Cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) đã được Chính phủ chỉ đạo xây dựng tại Nghị định 80/2024/NĐ-CP và được sửa đổi tại Nghị định 57/2025/NĐ-CP nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý cho giao dịch điện giữa các đơn vị phát điện năng lượng tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn.

Trong giai đoạn tiếp theo, việc rà soát, hoàn thiện khung chính sách ngành điện sẽ tiếp tục được triển khai, trên cơ sở các nghị quyết quan trọng của Đảng. 

Ông Trịnh Quốc Vũ cho biết, Bộ Công Thương đang xây dựng nghị quyết trình Quốc hội nhằm tháo gỡ các vướng mắc trong phát triển ngành điện giai đoạn 2026 - 2030, đặc biệt là thúc đẩy đầu tư các công trình nguồn và lưới điện. Nghị quyết dự kiến được Quốc hội khóa XV xem xét tại Kỳ họp thứ 10 vào tháng 12 tới.

Hiện Bộ Công Thương đang trình Thủ tướng điều chỉnh lộ trình phát triển thị trường điện cạnh tranh, hướng đến vận hành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh hoàn chỉnh từ tháng 1/2027 theo Nghị quyết 328/NQ-CP về Ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. 

Chia sẻ về định hướng phát triển thị trường điện, ông Trịnh Quốc Vũ khẳng định, sẽ bám sát tinh thần Nghị quyết 70 và Nghị quyết 328. Cụ thể, cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả, phù hợp cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đồng thời bảo đảm chắc chắn an ninh năng lượng quốc gia. 

Cũng theo ông Trịnh Quốc Vũ, theo lộ trình, thị trường bán buôn điện hoàn chỉnh sẽ vận hành từ tháng 1/2026; thị trường bán lẻ điện cạnh tranh hoàn chỉnh từ năm 2027, kế thừa các nội dung phù hợp từ lộ trình cũ (Quyết định số 63/2013/QĐ-TTg quy định về lộ trình, các điều kiện và cơ cấu ngành điện để hình thành và phát triển các cấp độ thị trường điện lực tại Việt Nam), đảm bảo cung cấp điện ổn định, tránh gây xáo trộn trong sản xuất, kinh doanh và đời sống xã hội; tạo thời gian chuẩn bị về nguồn lực cho các đơn vị tham gia thị trường và hệ thống điện trong giai đoạn mới.