Giữ lửa làng nghề truyền thống xôi Phú Thượng

Để trở thành Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, xôi Phú Thượng đã được nhiều thế hệ giữ lửa làng nghề qua hàng trăm năm.
Mùng 4 Tết: Phủ Tây Hồ (Hà Nội) đông kẹt cứngHà Nội trình diễn ánh sáng nghệ thuật đêm giao thừa Tết Giáp Thìn 2024

Từ món ăn dân dã của người Hà Thành

Xôi Phú Thượng là món ăn dân dã từ lâu đã có mặt khắp các chợ, nhiều con ngõ nhỏ quen thuộc của người dân Hà Nội.

Xôi Phú Thượng đã được nhiều thế hệ giữ lửa hàng trăm năm qua
Xôi Phú Thượng đã được nhiều thế hệ giữ lửa hàng trăm năm qua

Trên phố Bát Đàn (Hà Nội) hình ảnh người phụ nữ hơn 60 tuổi, nhanh nhẹn và bận rộn bên thúng xôi có lẽ đã trở thành một trong những thứ như hởi thở, không thể thiếu tại góc phố này. Bà là Nguyễn Thị Tuyến, chính là người con của làng nghề truyền thống xôi Phú Thượng, đồng thời là Phó Chủ tịch Hội làng nghề xôi Phú Thượng (Tây Hồ, Hà Nội).

Từ trong thúng “khổng lồ”, mỗi loại xôi được người bán ủ kỹ giữ nhiệt và phân loại gọn gàng bởi chiếc vỉ buồm. Tùy theo yêu cầu của khách, người bán hàng nhanh tay “bới” xôi cùng các vị là vừng, chả giò, lạp xưởng hoặc ruốc,... sau đó gói gọn trong lớp lá dong xanh mướt.

Trong khung giờ cao điểm sáng từ 6h30 – 8h30, lúc nào cũng có vài ba người đứng – ngồi xếp hàng bên cạnh bà và thúng xôi, chờ đến lượt. Khách của bà có người già đi tập thể dục về, trẻ con đi học, công nhân, nhân viên văn phòng,… Người rảnh rỗi thì kê ghế ngồi ăn tại chỗ, người ít thời gian lại vội vàng dặn bà gói mang đi kịp giờ làm, giờ học.

“Ngày nào tôi cũng đi làm và đưa con đi học qua cung đường này, cả 2 mẹ con tôi đều thích ăn xôi và là khách hàng trung thành của bà Tuyến. Xôi có nhiều người bán, nhưng với xôi Phú Thượng thì ai ăn rồi mới hiểu vì sao nó hấp dẫn và khác hẳn các xôi nơi khác. Xôi mềm, dẻo, thơm, không thừa không thiếu nước. Có bữa tôi mua từ sáng, để bẵng đến trưa mới mở ra mà hạt xôi vẫn dẻo, mềm và thơm” – chị Bình, một khách hàng nói.

Khi đã vãn khách, có chút rảnh rỗi bà Tuyến chia sẻ với chúng tôi: “Cô bán hàng tại phố này hơn 40 năm rồi, từ khi cô còn trẻ lắm. Lúc 9 – 10 tuổi, lớn lên đã thấy mẹ, bà - những người phụ nữ trong gia đình đều biết thổi xôi và làm xôi như một công việc hàng ngày. Và, nghề làm xôi cũng ngấm vào người, cứ thế cô theo nghề đến ngày hôm nay” .

Giữ lửa làng nghề truyền thống xôi Phú Thượng
Không chỉ ngon miệng, xôi Phú Thượng còn được trang trí rất đẹp mắt để phục vụ mọi người vào những dịp lễ Tết

Theo “bí kíp” từ nhiều năm làm nghề, bà Tuyến cho hay, xôi ngon là khi ăn phải vừa miệng mà tuyệt nhiên không cần có thêm gia vị gì ngoài vài hạt muối; những hạt xôi tơi vừa đủ độ mềm dẻo, kể cả khi đã nguội.

Để có xôi đạt chuẩn thì khâu nào cũng quan trọng, rất nhiều chi tiết tưởng đơn giản nhưng nếu không chuẩn thì cũng không cho sản phẩm xôi ngon được. Đó là, gạo để thổi xôi phải là gạo nếp cái hoa vàng. Những nguyên liệu đi kèm như đỗ, ngô, lạc… cũng phải loại đều, không có hạt kẹ, mốc. Các phụ liệu khác như vừng, hành phi, mỡ... cũng được lựa chọn rất kỹ càng.

Gạo ngâm đủ thời gian khoảng 4h, khi đủ nước gạo được vớt ra đãi qua nước sạch nhiều lần, sau đó đồ chín bằng hơi nước qua hai lần lửa. Hạt xôi khi chín phải bóng và căng tròn như được phết một lớp dầu, mỡ, 10 hạt tròn đều cả 10 không vỡ, không nhão nát,...

“Tất cả các công đoạn, từ gạo, nước, muối, lửa, thời gian,... với người có kinh nghiệm thì chỉ cần “lấy mắt làm thước” là sẽ biết thành phẩm đã đạt hay chưa” – bà Tuyến nói thêm.

Đặc biệt, để có những gói xôi nóng hổi vào mỗi đầu giờ sáng thì những người làm nghề như bà Tuyến phải dành rất nhiều thời gian chuẩn bị từ trước đó.

“Để kịp có xôi bán vào sáng sớm, người làm xôi thường phải thức từ 2h – 3h sáng để kịp đãi gạo, thổi xôi và chuẩn bị các công việc khác. Trời mùa đông cũng như mùa hè, sau khi hoàn tất công việc, thúng sôi nóng hổi được đưa tới “cửa hàng” cách nhà cả chục km lúc trời vừa kịp sáng để bán – khi các bà các mẹ đi chợ chuẩn bị đồ ăn cho một ngày mới.

Con cháu tiếp tục giữ “lửa nghề”

Trung bình mỗi ngày, hàng xôi bà Tuyến tiêu thụ từ 50 – 80 kg gạo. Để đảm bảo sức khỏe cũng như kịp đáp ứng lượng công việc, những năm gần đây bà Tuyến đã có thêm người con dâu tham gia trợ giúp. Cũng giống như nhiều gia đình trong làng, ngày mai đây, con dâu của bà, các cháu của bà tiếp tục sẽ là những người kế truyền giữ lửa nghề của cha ông.

Bà Nguyễn Thị Tuyến thường phải thức từ 2h – 3h sáng để kịp đãi gạo, thổi xôi và chuẩn bị các công việc khác
Bà Nguyễn Thị Tuyến thường phải thức từ 2h – 3h sáng để kịp đãi gạo, thổi xôi và chuẩn bị các công việc khác

Được biết, tại làng Phú Thượng– nơi bà Tuyến sinh ra và lớn lên, hiện có hàng trăm gia đình khác đã và đang làm nghề nấu xôi, thậm chí làm giàu từ những công việc liên quan nghề này. Nghề nấu xôi ở Phú Thượng đã mang lại thu nhập đáng kể cho người dân; đồng thời đóng góp đáng kể vào phát triển kinh tế địa phương.

Ngày xưa thổi xôi bằng chõ đất, rồi đi bán rong dọc phố phường Hà Nội. Nay, nhu cầu người dùng ngày càng cao, một phần nhờ truyền thông, mạng xã hội khác hàng đến tận nơi để mua.

Ngoài để bán ăn sáng, vào mỗi dịp lễ như Tết, ngày rằm – mùng một, nhu cầu tiêu thụ xôi tại làng tăng lên tới 2 – 3 lần. Đặc biệt, tiếng lành đồn xa, nhiều gia đình có đám cưới – hỏi trên địa bàn thành phố, hoặc các địa phương lân cận cũng đến Phú Thượng đặt người làng thổi xôi.

Hiện toàn phường Phú Thượng có khoảng 600 hộ nấu xôi, trong đó phụ nữ chiếm 95%; có nhiều gia đình 5 - 6 thế hệ nối nghiệp nhau làm nghề. Trung bình mỗi ngày, làng xôi Phú Thượng sử dụng hết khoảng 10 tấn gạo để nấu xôi, tạo công ăn việc làm và đem lại thu nhập ổn định cho người dân làng nghề.

Cụ thể, với khoảng 400 hộ tham gia Hội làng nghề xôi Phú Thượng, hiện thu nhập từ nghề nấu xôi của mỗi hộ bình quân khoảng 600.000 - 1.000.000 đồng/ngày. Nếu trong dịp lễ, Tết hoặc được nhà hàng - khách sạn đặt nhiều thì thu nhập cao gấp 2 - 4 lần so với ngày thường.

“Ngoài công việc chính là thổi xôi ăn sáng, nay ở Phú Thượng, các bạn trẻ lớp con cháu chúng tôi, nhiều người mở lớp dạy làm xôi online, nhận đặt hàng từ những khách ở các địa phương ngoài Hà Nội... Tự hào lắm, đây là cách chúng tôi giữ lửa làng nghề. Hy vọng sau này, xôi Phú Thượng luôn được các thế hệ giữ gìn, lan tỏa đi xa, không chỉ trong nước mà còn vươn ra quốc tế" – bà Tuyến chia sẻ.

Năm 2019, Làng nghề truyền thống xôi Phú Thượng đã được Cục Sở hữu Trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu Xôi Phú Thượng. Xôi Phú Thượng đã có những sản phẩm đạt tiêu chuẩn 4 sao OCOP (Chương trình mỗi xã một sản phẩm) của thành phố Hà Nội.

Ngày 16/2/2024, Nghề làm xôi Phú Thượng đã chính thức được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia theo Quyết định số 344/QĐ-BVHTTDL của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Hoàng Toàn
Bình luận

Đọc nhiều

Hội chợ Mùa Thu: Điểm nhìn nghệ thuật trong không gian giao thương

Hội chợ Mùa Thu: Điểm nhìn nghệ thuật trong không gian giao thương

Hội chợ Mùa Thu lần thứ nhất - 2025 không chỉ là nơi trưng bày, mua sắm mà còn là không gian nghệ thuật, nơi cái đẹp thăng hoa giữa nhịp sống thương mại hiện đại.
Ngành xăng dầu Việt Nam ghi nhận tín hiệu phục hồi xuất khẩu

Ngành xăng dầu Việt Nam ghi nhận tín hiệu phục hồi xuất khẩu

Tháng 9/2025, xuất khẩu xăng dầu Việt Nam tăng 18,5% về lượng, 13% về kim ngạch, đánh dấu tín hiệu phục hồi rõ nét sau giai đoạn giảm tốc kéo dài.
Trí tuệ nhân tạo đang định hình thị trường lao động toàn cầu

Trí tuệ nhân tạo đang định hình thị trường lao động toàn cầu

Sự phát triển nhanh của khoa học công nghệ, trong đó có trí tuệ nhân tạo (AI) đã định hình lại cách sống, cách làm việc và vận hành của thị trường lao động toàn cầu.
Thương mại điện tử: Khẳng định vai trò chủ lực trong kinh tế số

Thương mại điện tử: Khẳng định vai trò chủ lực trong kinh tế số

Với tốc độ phát triển nhanh chóng, ngành thương mại điện tử tại Việt Nam ngày càng thể hiện vai trò quan trọng và những đóng góp tích cực trong nền kinh tế số.
Infographic |Xuất khẩu hàng hóa Việt Nam sang Ấn Độ đạt hơn 7,7 tỷ USD

Infographic |Xuất khẩu hàng hóa Việt Nam sang Ấn Độ đạt hơn 7,7 tỷ USD

Kim ngạch thương mại hai chiều Việt Nam – Ấn Độ đạt gần 12 tỷ USD, tăng 6,6% so với cùng kỳ năm 2024.
Hợp tác chiến lược phát triển hạ tầng khu công nghiệp xanh, thông minh

Hợp tác chiến lược phát triển hạ tầng khu công nghiệp xanh, thông minh

Ngày 25/10, Tổng Công ty Thăng Long-CTCP cho biết, đã ký thỏa thuận hợp tác chiến lược với EHA Industrial nhằm phát triển hạ tầng khu công nghiệp xanh, thông minh.
Bão làm tan hoang bờ kè ven biển Khu du lịch Hải Tiến tỉnh Thanh Hóa

Bão làm tan hoang bờ kè ven biển Khu du lịch Hải Tiến tỉnh Thanh Hóa

Do ảnh hưởng của thiên tai, bão lũ, bờ kè ven biển Khu du lịch Hải Tiến (Thanh Hóa) đã bị hư hỏng nghiêm trọng.
Giá phân bón phục hồi, thị trường xuất khẩu sôi động trở lại

Giá phân bón phục hồi, thị trường xuất khẩu sôi động trở lại

Giá phân bón của Việt Nam tiếp tục tăng trong tháng 9/2025, cho thấy xu hướng phục hồi của thị trường sau giai đoạn giảm sâu đầu năm.
Việt Nam - Hàn Quốc: Cơ hội hợp tác trong lĩnh vực chuyển đổi số

Việt Nam - Hàn Quốc: Cơ hội hợp tác trong lĩnh vực chuyển đổi số

Sau 33 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, quan hệ Việt Nam - Hàn Quốc đã được thúc đẩy trong nhiều lĩnh vực, trong đó chuyển đổi số là lĩnh vực đang được quan tâm.
Honda CT125 ra mắt tại thị trường Việt Nam có gì đặc biệt?

Honda CT125 ra mắt tại thị trường Việt Nam có gì đặc biệt?

Honda Việt Nam vừa ra mắt mẫu xe địa hình CT125 với thiết kế cổ điển, động cơ 125cc, trang bị hiện đại và khả năng vận hành linh hoạt, giá bán 85,8 triệu đồng.