Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về khoa học và công nghệ: Đỉnh cao khoa học Việt Nam

Giáo sư Vũ Minh Giang, Ủy viên Hội đồng cấp Nhà nước xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KHCN đã khẳng định như vậy với phóng viên Kinh tế Việt Nam.

Đây là lần thứ năm trao Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KHCN, giáo sư có nhận xét gì về những công trình đạt giải lần này?

Đợt trao giải lần thứ 5 này, theo tôi, số lượng công trình đạt giải không nhiều, tuy nhiên những công trình đạt giải hết sức xứng đáng. Các công trình đều được thẩm định qua 19 hội đồng ngành và liên ngành, đảm bảo 3 tiêu chí: Phải là một công trình KHCN đặc biệt xuất sắc; phải thể hiện diện mạo khoa học của đất nước trong 1 thời kỳ; phải có những đóng góp đặc biệt lớn với đất nước, với sự nghiệp cách mạng và có ảnh hưởng lớn trong xã hội.

Công trình nghiên cứu ứng dụng các kỹ thuật lọc máu hiện đại trong hồi sức cấp cứu bệnh nhân nặng và ứng phó với một số bệnh nguy hiểm của GS.TS Nguyễn Gia Bình, Bệnh viện Bạch Mai giành Giải thưởng Nhà nước về KHCN năm 2016

Cũng cần nói thêm rằng, Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KHCN được tổ chức xét tặng 5 năm 1 lần, nhưng điều kiện về thời gian công bố công trình cách thời điểm xét ít nhất là 36 tháng, do đó các công trình được xét chọn có thể được coi là diện mạo khoa học Việt Nam trong nhiều năm chứ không chỉ giới hạn trong 5 năm.

Như vậy, những công trình này có ý nghĩa khoa học lớn đối với đất nước. Vậy so với công trình đạt giải trên trường quốc tế thì giáo sư đánh giá thế nào?

Những công trình đã được Hội đồng Nhà nước đề nghị xét giải thưởng đều xứng đáng trở thành diện mạo của khoa học Việt Nam thời gian qua. Theo đó, không chỉ đánh giá tác động trực tiếp của công trình đến đời sống kinh tế - xã hội nước nhà, yếu tố uy tín quốc tế cũng được đặc biệt quan tâm. Đó là yếu tố quyết định khi Hội đồng xét giải đưa ra lựa chọn cho các nghiên cứu tham gia Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KHCN.

Ví dụ như cụm công trình thuộc lĩnh vực toán học do giáo sư Ngô Việt Trung đại diện với 200 bài báo trên các tạp chí quốc tế, hay công trình ứng dụng ion hóa trong chẩn đoán và điều trị ung thư do giáo sư Mai Trọng Khoa chủ trì đã đạt tới tầm công nghệ tân tiến nhất thế giới hiện nay. Hay trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, công trình “Lịch sử và Văn hóa Việt Nam” của giáo sư Phan Huy Lê đã từng được giới khoa học quốc tế viết bài đánh giá cao….

Như vậy, chúng ta hoàn toàn yên tâm về uy tín khoa học của các công trình và cụm công trình không chỉ ở Việt Nam mà còn trên trường quốc tế mà Hội đồng xét tặng đã nhất trí đề nghị lên Chủ tịch nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước lần này.

Trong số 16 công trình được xét trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước trong đợt 5 này có 8 công trình thuộc lĩnh vực khoa học xã hội nhân văn và y tế. Giáo sư đánh giá thế nào về 2 lĩnh vực lựa chọn này?

Nói về khoa học, chúng ta có nhiều lĩnh vực khác nhau. Những công trình thuộc về khoa học gắn với con người, gắn với xã hội là cái đang đòi hỏi nhiều hơn ở các nhà khoa học. Các công trình liên quan đến khám chữa trị bằng phương pháp nội mạch (không cần giải phẫu), chuẩn đoán trị ung thư… là những công trình mà xã hội đang cần. Những công trình đáp ứng yêu cầu của xã hội chính là một trong những động lực để những tác giả của công trình vươn tới đỉnh cao công nghệ.

Còn những công trình về khoa học xã hội nhân văn tuy không nhiều nhưng xét ra cũng chiếm tỷ lệ không nhỏ trong tổng số công trình được giải với 2 công trình về ngôn ngữ, 1 công trình về lịch sử, 1 công trình về triết học, đều là những công trình có giá trị mang tính đột phá. Tiêu biểu như công trình của giáo sư Phan Huy Lê về lịch sử tư tưởng Việt Nam là lĩnh vực được cả xã hội quan tâm, có ý nghĩa lớn với đất nước.

Bởi bấy lâu nay, ta hay tiếp cận đơn tuyến lịch sử từ thời Hùng Vương đến ngày nay. Chúng ta chưa lý giải được trên lãnh thổ Việt Nam hiện nay thực ra đã từng tồn tại từ thời cổ đại nhiều trung tâm khác nhau của những cộng đồng người khác nhau, sự tồn tại đa sắc tộc người. Ở miền Trung và ở đồng bằng sông Cửu Long đã từng có những quốc gia không phải do người Việt xây dựng. Vậy làm thế nào để chúng ta lý giải sự phát triển không phải đơn tuyến ấy hợp lại thành một dòng chảy lịch sử, của văn hóa Việt Nam? Điều này phải có một sự đột phá về mặt lý luận. Công trình của giáo sư Phan Huy Lê đã giải quyết được bài toán đó. Đây cũng là nền tảng lý luận cho rất nhiều công trình lớn đang bắt đầu triển khai như Bộ Quốc sử dựa trên nền tảng lý luận này.

Thưa giáo sư, số lượng giải thưởng năm nay không nhiều, có một số lĩnh vực còn thiếu vắng trong những công trình, cụm công trình xét giải, xin giáo sư chia sẻ thêm về vấn đề này?

Khi được quán triệt các nguyên tắc xem xét để công nhận các công trình đạt giải, chúng tôi được phổ biến không có hạn định về số lượng. Nhiều ít là do chất lượng các công trình có xứng đáng không.

Việc xét duyệt số lượng các công trình không có giới hạn nào cả nên con số 16 công trình chúng ta có được là hoàn toàn khách quan. Đây là sự cân nhắc kỹ của các hội viên trong hội đồng để lựa chọn ra những công trình tiêu biểu. Có một số lĩnh vực hoàn toàn thiếu vắng như văn học. Đây là điều đáng tiếc vì trong giải thưởng lần này không có một công trình nào về lĩnh vực này.

Xin cảm ơn giáo sư!

Quỳnh Nga