“Định danh” thuốc lá thế hệ mới trong quy định pháp luật

Nhiều khó khăn trong thực thi công vụ

Số liệu thống kê mới nhất cho thấy, gần 16 triệu người Việt Nam sử dụng thường xuyên sử dụng sản phẩm liên quan đến thuốc lá. Đáng quan ngại, tất cả các sản phẩm thuốc lá (dù là truyền thống hay thế hệ mới) đều có hại cho sức khoẻ, gây tổn thương hệ thần kinh của người dùng trong ngắn hạn và dài hạn.

Trong khi đó, xu hướng sử dụng thuốc lá thế hệ mới đặc biệt tập trung nhiều vào lứa tuổi học đường đang tăng mạnh. Tất các sản phẩm này đều là sản phẩm nhập lậu.

Ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) chia sẻ, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng nhập lậu đang tiêu thụ tràn lan tại “chợ đen". Tỉ lệ nhập lậu thuốc lá điện tử nhiều hơn 9 lần so với thuốc lá làm nóng.

Cần “định danh” thuốc lá thế hệ mới trong quy định pháp luật

6 tháng đầu năm 2023, riêng lực lượng Quản lý Thị trường Hà Nội đã kiểm tra và xử lí 81 vụ vi phạm liên quan đến thuốc lá, giá trị tang vật trên 5 tỷ đồng. Số tiền phạt vi phạm hành chính trên 1 tỷ đồng. Tang vật tiêu huỷ gần 20.000 sản phẩm.

Đáng quan ngại, trong số hàng bị bắt giữ khi đưa giám định thấy sản phẩm chứa chất ma tuý mới (ADB- Butinaca) khá phổ biến trong thuốc lá điện tử. Trong khi chúng ta rất khó kiểm soát thành phần trong thuốc lá điện tử, vì có hơn 16 nghìn loại hương liệu khác nhau để tạo ra các mùi vị phong phú cho thuốc lá điện tử.

Hơn nữa, thuốc lá thế hệ mới không nằm trong danh mục ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện cũng không nằm trong danh mục cấm. “Cơ quan quản lý thị trường đang gặp nhiều khó khăn trong việc xử lý vi phạm do thiếu khung khổ pháp lý và chính sách thuế toàn diện cho thuốc lá thế hệ mới”, ông Dương cho hay.

Vừa qua, Chính phủ ban hành Quyết định 568 phê duyệt chiến lược quốc gia phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030, trong đó mục tiêu rõ ràng là ngăn ngừa sử dụng thuốc lá nung nóng và các dạng thuốc lá mới khác… Ngăn ngừa bằng cách nào, có thể hạn chế bằng các cơ chế đặc biệt, song trong bối cảnh hiện nay các cơ quan quản lý vẫn đang lúng túng. Điều này ảnh hưởng tới việc thực thi pháp luật của các lực lượng chức năng như quản lý thị trường.

Do đó, ông Dương cho rằng, càng sớm càng tốt Chính phủ phải "định danh" thuốc lá thế hệ mới để có chính sách quản lý cụ thể.

Cần nhanh chóng ban hành luật

Từ thực trạng nhu cầu tiêu dùng và tình trạng nhập lậu thuốc lá thế hệ mới đã nêu, các chuyên gia đều nhận định, cần phải có quy định pháp luật rõ ràng đối với thuốc lá thế hệ mới, tránh tình trạng khoảng trống pháp lý như hiện nay.

Ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp chia sẻ, theo Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội ban hành năm 2012, thuốc lá được định nghĩa theo hướng mở. Khái niệm thuốc lá trong luật cũng bao gồm các nguyên liệu thay thế khác và được chế biến dưới dạng khác. Tuy nhiên, hiện nay chưa rõ cụm từ “nguyên liệu thay thế khác” có bao gồm các loại thuốc lá thế hệ mới hay không?

Hơn nữa, trước khi có Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá, Chính phủ đã có Nghị định 67 quy định về sản xuất và kinh doanh thuốc lá. Nghị định này chủ yếu tập trung vào quy định sản xuất, kinh doanh thuốc lá truyền thống, vì khi đó chưa có thuốc lá thế hệ mới nên chưa có quy định đối với loại sản phẩm này.

“Đã đến lúc Chính phủ, Bộ Y tế, Bộ Công Thương phải có tổng kết đánh giá Luật thực thi phòng chống thuốc lá năm 2012. Cần thiết có thể kiến nghị Quốc hội sửa đổi, ban hành chế tài xử lý, đặc biệt quy định về điều kiện sản xuất, kinh doanh. Khi đó sẽ kiểm soát được chất lượng sản phẩm vì sản phẩm đạt quy chuẩn, tiêu chuẩn chất lượng mới được lưu hành”, ông Hải nói.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, với thực trạng sử dụng thuốc lá thế hệ mới như hiện nay thì việc đưa ra khung khổ pháp lý cho sản phẩm này cần được thực hiện luôn và ngay, không nên tiếp tục kéo dài tình trạng người tiêu dùng sử dụng sản phẩm không được quản lý.

Khung pháp lý toàn diện cần đồng bộ, bao trùm từ việc quy định tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn sản phẩm, các quy định về kinh doanh, sản xuất, xuất nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa, quảng cáo, khuyến mại… cho cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Theo ông Dương, việc cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới là không khả thi. Vì sẽ không giải quyết được tận gốc vấn đề khiến người tiêu dùng sẽ có xu hướng tìm đến các sản phẩm bất hợp pháp với nhiều rủi ro.

Vì vậy, cần đưa cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào cùng một khung pháp lý, cùng thời điểm để góp phần đẩy lùi tình trạng nhập lậu.