Hàng Việt và bài toán tuân thủ quy tắc xuất xứ trong EVFTA

Cú hích cho nền kinh tế Việt Nam

Sau 5 năm thực thi, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) tiếp tục được coi là một trong những hiệp định thành công nhất của Việt Nam, góp phần tạo dựng vị thế hàng hóa Việt trên thị trường quốc tế. Trong bối cảnh nhiều thị trường lớn áp dụng chính sách thuế đối ứng, EVFTA không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là giải pháp chiến lược để doanh nghiệp Việt Nam giảm thiểu tác động và củng cố thị phần tại EU.

Kể từ khi có hiệu lực vào tháng 8/2020, EVFTA đã giúp kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và EU tăng mạnh. Tính đến năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sang EU đạt 51,72 tỷ USD, tăng gần ba lần so với trước khi hiệp định thực thi. Theo bà Trịnh Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương: "Đây là con số tích cực, thể hiện sự chuyển biến trong nhận thức và năng lực tuân thủ quy tắc xuất xứ của doanh nghiệp Việt Nam. Các mặt hàng chủ lực của Việt Nam như dệt may, da giày, thủy sản và nông sản chế biến đều ghi nhận mức tăng trưởng tích cực”.

Làm rõ hơn các lợi thế EVFTA mang lại cho ngành da giày, bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam (LEFASO) nhận định, EVFTA mang lại lợi thế lớn cho xuất khẩu da giày của Việt Nam sang EU, nhiều sản phẩm chủ lực như giày thể thao được hưởng thuế suất 0%. “Đó là những điều kiện kiên quyết để thúc đẩy phát triển xuất khẩu vào thị trường EU”, bà Xuân nhấn mạnh.

Đại diện khối doanh nghiệp, ông Ngô Minh Phương, Giám đốc điều hành Công ty TNHH Việt Trường, cho biết kim ngạch xuất khẩu của công ty sang EU tăng khoảng 200% nhờ các ưu đãi từ EVFTA. Ngoài các sản phẩm chủ lực, ông Phương cũng chia sẻ: “Công ty đang tiến hành phát triển các sản phẩm chế biến sâu để tận dụng các ưu đãi thuế quan từ Hiệp định EVFTA để tăng sức cạnh tranh đối với hàngthủy sản từ các nước phát triển như Ấn Độ hay Trung Quốc”.

Liên quan đến việc tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA, ông Đỗ Ngọc Hưng - Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ chia sẻ rằng, các doanh nghiệp cần đặc biệt chú ý đến yêu cầu về giá trị gia tăng nội khối để có thể tận dụng tối đa các ưu đãi thuế quan. Cụ thể, ông Hưng nhấn mạnh: “Quy tắc xuất xứ là không chỉ là rào cản kỹ thuật, rào cản thương mại mà còn là “tấm vé thông hành” để cho doanh nghiệp chứng minh tính minh bạch đáp ứng các cái chuẩn mực chuỗi công ứng toàn cầu”.

Giữ lợi thế trước rào cản mới

Dù đã tận dụng tương đối ưu đãi của hiệp định, song đây cũng là 1 trong những thách thức lớn nhất của doanh nghiệp xuất khẩu. Bà Trịnh Thị Thu Hiền cho biết, tỉ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ tăng đáng kể từ 14,8% lên 35,1% nhưng vẫn còn thấp so với tiềm năng. Nguyên nhân là nhiều ngành hàng, đặc biệt là dệt may, chưa đáp ứng được yêu cầu “từ sợi trở đi” của EU. Việc phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu khiến doanh nghiệp Việt chưa chủ động trong chuỗi giá trị sản xuất, trong khi EVFTA yêu cầu tỷ lệ giá trị nội địa tối thiểu 40%, nhưng phần lớn doanh nghiệp mới đạt khoảng 30-35%.

Trước thực tế này, ông Đỗ Ngọc Hưng cũng khuyến nghị: “Các doanh nghiệp cần phải chủ động đầu tư chuỗi cung ứng trong nước, phát triển nguồn nguyên liệu nội khối và đảm bảo cập nhật liên tục các cái quy định về xuất xứ trong EVFTA”.

Cùng chung quan điểm, bà Phan Thị Thanh Xuân cho rằng rào cản kỹ thuật và các tiêu chuẩn xanh từ EU là thách thức không nhỏ. Doanh nghiệp Việt phải tuân thủ các quy định phức tạp như đạo luật REACH về hóa chất độc hại, hay Thỏa thuận Xanh châu Âu (EU Green Deal) với hàng loạt yêu cầu mới về phát thải carbon, thẩm định chuỗi cung ứng và báo cáo bền vững. “Nếu doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, không chuẩn bị kịp thời về công nghệ và nội lực, chúng ta sẽ không thể xuất khẩu thành công”, bà Xuân nói.

Ngoài thách thức về tiêu chuẩn, lợi thế thuế quan của Việt Nam cũng không kéo dài mãi. Sau khi hoàn tất EVFTA, EU tiếp tục đàm phán với nhiều đối tác khác. Khi các hiệp định này có hiệu lực, ưu đãi thuế quan của Việt Nam sẽ bị san bằng, áp lực cạnh tranh sẽ lớn hơn, nhất là khi các nước châu Á khác bị ảnh hưởng bởi thuế đối ứng của Hoa Kỳ đang dịch chuyển xuất khẩu sang EU.

Theo bà Phan Thị Thanh Xuân, để giảm tác động của thuế đối ứng và giữ lợi thế xuất khẩu, doanh nghiệp phải nâng cao năng lực cạnh tranh, còn Nhà nước cần hỗ trợ thông qua đào tạo, tập huấn và cải thiện thủ tục hành chính. “Chúng ta cần sớm triển khai cơ chế tự chứng nhận xuất xứ đối với doanh nghiệp để giảm bớt thủ tục và tạo thuận lợi cho xuất khẩu”, bà đề xuất.

Cùng với đó, bà Trịnh Thị Thu Hiền cho biết: Bộ Công Thương đang triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm tạo hành lang pháp lý minh bạch, gồm: xây dựng nghị định mới về xuất xứ hàng hóa thay thế Nghị định 31/2018, tập trung triển khai Nghị định 146/2025 và Thông tư 40/2025 về phân quyền phân cấp trong lĩnh vực xuất xứ hàng hoá, đẩy mạnh phân cấp cho địa phương trong cấp C/O, mở rộng tập huấn “cầm tay chỉ việc” tới từng doanh nghiệp và cải cách thủ tục hành chính. “Chúng tôi rất chú trọng công tác phối hợp với hải quan các nước nhập khẩu để xác minh xuất xứ hàng hóa, bảo đảm hàng Việt được hưởng ưu đãi đúng quy định”, bà nói.

EVFTA được xem là tấm vé thông hành giúp hàng Việt vươn xa, nhưng cũng là phép thử năng lực hội nhập của doanh nghiệp. Vì vậy việc duy trì vị thế này đòi hỏi doanh nghiệp phải thực sự chủ động, tuân thủ chuẩn mực quốc tế và đầu tư nghiêm túc vào chuỗi cung ứng bền vững.